|
Hersenen & zenuwstelsel INFECTIES van HERSENEN en RUGGENMERG
Hersenvliesontsteking
De verschijnselen van hersenvliesontsteking kunnen zich zeer snel ontwikkelen; bij kinderen zelfs binnen enkele uren. Koorts, hoofdpijn, een stijve nek (vandaar ook de naam nekkramp), algehele malaise, misselijkheid en braken zijn de eerste kenmerken. Daarna kan de patiënt verward raken, versuft worden en in coma raken en uiteindelijk overlijden. Bij kinderen kunnen in deze fase vaak epileptische aanvallen optreden in de vorm van convulsies (spiertrekkingen). Bij een meningokokkeninfectie kan een en ander ook gepaard gaan met een bloedvergiftiging (sepis; zie ook de sectie 'Bloed & Bloedsomloop') en huidbloedinkjes en/of huiduitslag (exantheem). Bij zeer jonge kinderen zijn de verschijnselen minder duidelijk herkenbaar. Antibiotica en vaccinatie Bij een vermoeden van hersenvliesontsteking moet de patiënt zo snel mogelijk naar het ziekenhuis worden vervoerd, waar onmiddellijk onderzoek wordt gedaan naar de aard van de verwekker. Door middel van een lumbaalpunctie (afname van wat ruggenmergvloeistof) en microscopisch onderzoek van de ruggenmergvloeistof kan de diagnose hersenvliesontsteking worden bevestigd en kan worden vastgesteld om welk type bacterie het gaat. Ondertussen moet de patiënt ook meteen een antibioticum in een hoge dosis krijgen, dat met behulp van een intraveneus infuus via een ader rechtstreeks in de bloedbaan wordt toegediend. Antibiotica van het type penicilline (meestal benzylpenicilline [merkloos] of amoxicilline [merkloos]), een cefalosporine (vaak ceftriaxon [merkloos]), al dan niet in combinatie met een aminoglycoside (gentamicine [merkloos] of tobramycine [merkloos, Obracin®]), zijn veelal de middelen van keuze. Voor meer details over deze antibiotica, zie penicillinen, cefalosporinen, aminoglycosiden en chlooramfenicol in het onderdeel 'Antibiotica & Ziekteverwekkers' in de sectie 'Infectieziekten'). Als de behandeling met effectieve antibiotica onmiddellijk wordt gestart, overlijdt minder dan 10 procent van de patiënten met hersenvliesontsteking. Wordt de patiënt echter niet meteen met het optimale antibioticum behandeld, dan is de kans op overlijden of op blijvende hersenbeschadigingen een stuk groter. Gezinsleden van een patiënt met een vermoedelijk door meningokokken veroorzaakte
hersenvliesontsteking moeten gedurende twee dagen rifampicine (Rifadin®) slikken om te voorkomen dat ook
zij hersenvliesontsteking krijgen.
Door vaccinatie op de kinderleeftijd kan het optreden van hersenvliesontsteking
voor een deel worden voorkomen. De vaccinaties tegen de belangrijkste verwekkers
van hersenvliesontsteking - Haemophilus influenzae
type B, Neisseria meningitidis type C (meningokokken) en
Streptococcus pneumoniae (pneumokokken) - zijn tegenwoordig onderdeel
van het Rijksvaccinatieprogramma (zie
aldaar in
het onderdeel 'Immuniteit &
Vaccinatie'
in de sectie
'Infectieziekten'). Hersenontsteking Meestal wordt hersenontsteking (encefalitis) veroorzaakt door een virus. In een enkel geval is hersenontsteking een complicatie bij bof, mazelen of herpesinfecties als waterpokken (zie ook het onderdeel 'Infecties te kust en te keur' in de sectie 'Infectieziekten'). De verschijnselen zijn moeheid, een gevoel van algehele malaise, hoofdpijn, duizeligheid, koorts en sufheid. Ze kunnen in ernst tamelijk uiteenlopen: van mild tot zeer hevig. Soms moet de patiënt braken en ontstaan er psychische veranderingen en tekenen van uitvalverschijnselen (dubbelzien, verlammingen, bewegingsstoornissen). Ook kan nekstijfheid ontstaan, zoals bij hersenvliesontsteking. De juiste diagnose kan alleen worden gesteld met een lumbaalpunctie (zie hiervoor), waarbij onder andere kan worden vastgesteld of het aantal witte bloedcellen in de ruggenmergvloeistof verhoogd is. Bij een virale oorzaak van de hersenontsteking is het aantal cellen licht tot matig verhoogd, maar kunnen geen bacteriën of andere micro-organismen (schimmels of parasieten) worden aangetoond. Het aantonen van een virus is moeilijk en duurt vele dagen. Aciclovir Omdat in West-Europa het herpes-simplex-virus de belangrijkste verwekker is van
hersenontsteking met de ernstigste gevolgen, is aciclovir (merkloos) het middel
van
keuze. Het wordt gegeven via een intraveneus infuus, dus direct in de bloedbaan.
Kinderverlamming (POLIO) Vooral kinderen jonger dan 5 jaar liepen vroeger kans om geïnfecteerd te raken met het poliovirus, de verwekker van kinderverlamming (poliomyelitis, meestal polio genoemd). Dit is een darmvirus dat via besmet drinkwater in het maag-darmkanaal terechtkomt, waar het zich vermenigvuldigt en zich via de bloedbaan door het hele lichaam verspreidt. In het begin van de twintigste eeuw kwamen regelmatig polio-epidemieën voor, vooral in de zomer en herfst. Door de sterk verbeterde kwaliteit van het drinkwater en een effectieve poliovaccinatie komt kinderverlamming in westerse landen tegenwoordig nauwelijks meer voor. In ontwikkelingslanden daarentegen krijgt het poliovirus nog steeds volop de kans zich te verspreiden via watervoorraden die besmet zijn met menselijke ontlasting. In 90 tot 95 procent van de gevallen verloopt een polio-infectie zonder verschijnselen. Als er verschijnselen optreden bij kinderen zijn die meestal mild. Ze bestaan uit lichte koorts, enige malaise, hoofdpijn, een pijnlijke keel en soms misselijkheid en braken. In de meeste gevallen herstelt het kind binnen één tot drie dagen. In minder dan één op de honderd gevallen kan een infectie veel ernstiger verlopen doordat ook de hersenen en het ruggenmerg worden geïnfecteerd. Men kan dan een vreemd gevoel in delen van de huid ervaren, alsof er met een speld in geprikt wordt. Daarnaast kunnen er verlammingen ontstaan bij het slikken of ademhalen. Als bepaalde gedeelten van het ruggenmerg worden aangetast, ontstaat een geleidelijke spierverzwakking die vaak tot ernstige invaliditeit leidt of zelfs tot de dood. Vaccinatie Een effectieve behandeling met een antibioticum is niet mogelijk. De huidige antivirale middelen hebben eveneens geen effect op het poliovirus. De enige aanpak die zeer succesvol is gebleken, is het voorkómen van de infectie door vaccinatie. Het poliovaccin is een onderdeel van het DKTP-vaccin (de P staat voor polio) dat in Nederland aan alle kinderen wordt toegediend via het Rijksvaccinatieprogramma (zie ook het onderdeel 'Immuniteit en Vaccinatie' in de sectie 'Infectieziekten'). Volwassenen die nooit eerder zijn gevaccineerd en die naar een gebied reizen waar polio nog vóórkomt, moeten alsnog worden gevaccineerd.
Externe links: |
|||||||||||||||||||||||
Jaarlijks komen in Nederland circa 1000 gevallen van bacteriële
hersenvliesontsteking (meningitis, nekkramp) voor, waarvan driekwart bij
kinderen. In veel gevallen zijn de bacteriën die de infectie veroorzaken
afkomstig uit de bovenste luchtwegen (keelholte en neusbijholten). In 80 procent
van alle gevallen van hersenvliesontsteking gaat het om de bacteriesoorten
Neisseria meningitidis (meningokokken), Haemophilus influenzae of
Streptococcus pneumoniae (pneumokokken). Bij nogal wat kinderen en
volwassenen komen deze bacteriën voor in het slijmvlies van neus en luchtwegen
zonder dat ze tot schadelijke effecten leiden. Zonder een direct aanwijsbare
reden kunnen ze op enig moment de hersenvliezen infecteren, met zeer ernstige
gevolgen. De afgelopen jaren kwamen in Nederland kleine epidemieën voor van
hersenvliesontsteking door meningokokken. Doorgaans ontstonden die in een
omgeving waar relatief veel mensen dicht op elkaar verblijven en nauw contact
met elkaar hebben, zoals in kazernes, scholen of kindercrèches.