Hieronder worden – in alfabetische volgorde – in het kort infectieziekten besproken die in Nederland nogal eens worden gesignaleerd door huisartsen en specialisten. Infectieziekten die buiten Nederland worden opgedaan (de zogenaamde importziekten) – bijvoorbeeld tijdens een vakantie in een subtropisch of tropisch land – worden hier niet genoemd; ze komen in het gedeelte tropische infectieziekten in de sectie 'Verre Reizen & Gezondheid' ter sprake. Veel van de hieronder genoemde ziekten worden elders in deze website 'Medicijnen op Maat' ook besproken.

Aids
Seksueel overdraagbare aandoening (SOA) die wordt veroorzaakt door een virus (HIV) en die tot voor kort vrijwel altijd dodelijk afliep. Tegenwoordig kunnen de ziekteverschijnselen met een combinatie van antiretrovirale middelen worden uitgesteld of verminderd; definitieve genezing is echter (nog) niet mogelijk. De ziekte kan ook worden overgedragen via besmette injectienaalden of door transfusies met besmet bloed. Voor uitvoerige informatie ga naar aids in het gedeelte 'SOA' van de sectie 'Seks & Voortplanting'.

Blaasontsteking
Infectie van het blaasslijmvlies (cystitis) door darmbacteriën (meestal Escherichia coli), die vooral bij vrouwen voorkomt. De belangrijkste klachten zijn pijn bij het plassen, frequente en urgente aandrang tot plassen, pijn in de blaas- of lendenstreek en troebele urine waarin soms een beetje bloed zichtbaar is. In veel gevallen geneest de infectie vanzelf, maar met urinewegantibiotica gaat dat een stuk sneller. Voor meer informatie ga naar blaasontsteking in het gedeelte 'Urineweginfecties' van de sectie 'Nieren & Urinewegen'.

Bloedvergiftiging
De aanwezigheid van bacteriën in de bloedbaan hoeft geen symptomen te veroorzaken. Dringen er echter te veel bacteriën de bloedbaan binnen via (geïnfecteerde) darmen, urinewegen, longen, huid of bij een operatieve ingreep, dan kan een bloedvergiftiging ontstaan, ook wel sepsis genoemd. Symptomen zijn beven, koude rillingen, koorts, zwakte, misselijkheid, braken en diarree. Een sepsis is zeer ernstig en kan zelfs levensgevaarlijk zijn. Behandeling met antibiotica moet onmiddellijk worden gestart, zelfs voordat de identiteit van de ziekteverwekkers is vastgesteld door microbiologisch onderzoek. Meestal wordt dan een combinatie van twee of zelfs drie antibiotica met een breed antibacterieel spectrum gegeven. Penicillinen, cefalosporinen en aminoglycosiden zijn doorgaans de typen antibiotica van keuze. Voor meer informatie ga naar septische shock en urosepsis.

Bof
Deze besmettelijke virusinfectie (parotitis epidemica) veroorzaakt bij kinderen een pijnlijke vergroting van de oorspeekselklieren en soms ook andere speekselklieren. Ook algemene ziekteverschijnselen treden op: koorts, hoofdpijn, gebrek aan eetlust. Bij volwassenen kunnen ook andere organen worden aangetast. De ziekte kan in zeldzame gevallen leiden tot hersenvliesontsteking, alvleesklierontsteking, eenzijdige doofheid en ontsteking van de teelballen of eierstokken, waarbij onvruchtbaarheid het gevolg kan zijn. Antibiotica zijn niet werkzaam. Preventie door vaccinatie met het BMR-vaccin, dat routinematig via het rijksvaccinatieprogramma aan kinderen op de leeftijd van 14 maanden wordt gegeven, is zeer effectief (zie ook het onderdeel Immuniteit & Vaccinatie in de sectie 'Infectieziekten').

Borstklierontsteking
Borstklierontsteking (mastitis puerperalis) ontstaat meestal in de eerste zes weken van de borstvoeding. De oorzaak van deze pijnlijke, acute ontsteking is een verstopte melkklier of stuwing van de melkproductie. Meestal gaan tepelkloven aan het ziektebeeld vooraf. Staphylococcus aureus (in tweederde van de gevallen) of andere stafylokokken of streptokokken zijn doorgaans de aantoonbare bacteriële verwekkers. De behandeling is doorgaans succesvol met een smalspectrumpenicilline. Voor meer informatie ga naar borstklierontsteking in het onderdeel 'Gynaecologische Infecties' in de sectie 'Vrouwenziekten'.

Bronchitis
Bronchitis is een ontsteking van de luchtpijpvertakkingen (bronchiën) van de longen. Bij een acute bronchitis gaat het meestal om een virusinfectie die ongevoelig is voor antibiotica. Iets minder vaak is de oorzaak een bacteriële infectie. Penicillinen, co-trimoxazol of tetracyclinen zijn dan de middelen van keuze. Een chronische bronchitis heeft doorgaans een geheel andere oorzaak; men spreekt dan liever van COPD. Voor meer informatie ga naar acute bronchitis en chronische bronchitis in de onderdelen 'Luchtweginfecties' respectievelijk 'Astma en COPD' in de sectie 'Luchtwegen & Ademhaling'.

Buikgriep
Buikgriep (ook wel gastro-enteritis genoemd) is een algemene term voor darmaandoeningen die het directe gevolg zijn van een infectie met micro-organismen, afkomstig uit onhygiënisch voedsel of besmet drinkwater; in ernstige gevallen spreekt men van voedselvergiftiging. De symptomen zijn uiteenlopend en variëren van eetlustverlies met wat misselijkheid tot ernstige (bloederige) diarree, zeer pijnlijke buikrampen en ernstig braken. Zowel virussen, bacteriën als ééncellige parasieten kunnen buikgriep veroorzaken. In veel gevallen gaat buikgriep gepaard met diarree, misselijkheid (al of niet met braken) en buikpijn. Bij de behandeling staat aanvulling van vocht en mineralen op de voorgrond. Antibiotica worden alleen gebruikt bij infecties met potentieel gevaarlijke bacteriën, vaak van het type chinolonen, maar ook andere middelen kunnen in aanmerking komen afhankelijk van het type verwekker. Voor meer informatie ga naar darminfecties in het gedeelte 'Darmaandoeningen' in de sectie 'Spijsvertering & Lever'.

Chlamydia-uretritis
Seksueel overdraagbare aandoening (SOA) die wordt veroorzaakt door het micro-organisme Chlamydia. De aandoening wordt gekenmerkt door ontsteking van de urinewegen en leidt op den duur tot onvruchtbaarheid. Vaak gaat deze infectie samen met de SOA gonorroe. Macroliden of tetracyclinen zijn de antibiotica van keuze. Voor meer informatie ga naar chlamydia-infectie in het gedeelte 'SOA' in de sectie 'Seks & Voortplanting'.

CORONAVIRUSZIEKTE
Coronavirusziekte (COVID-19, dat staat voor coronavirus disease 2019) is een zeer besmettelijke ziekte veroorzaakt door het virus SARS-CoV-2. Vermoedelijk is het een zoönose, dat wil zeggen dat het van nature overdraagbaar is van gewervelde dieren op mensen. In december 2019 werd de ziekte voor het eerst onderkend in Wuhan in China, bij patiënten die een longontsteking ontwikkelden zonder een duidelijke oorzaak. Op 11 maart 2020 maakte de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) bekend dat er officieel sprake was van een pandemie (wereldwijde epidemie). De ziekte wordt gekenmerkt door griepachtige symptomen en in ernstige gevallen, ook longontsteking, bloedvergiftiging (sepsis) en septische shock met mogelijk een fatale afloop. De meeste mensen (ruim 80%) hebben milde klachten die één tot vijf dagen duren. Meestal gaat het dan om verkoudheidsklachten als een droge hoest, keelpijn, koorts en hoofdpijn gevolgd door moeheid en spierpijn. Tot nu toe is er geen enkel geneesmiddel beschikbaar dat bewezen effectief is. Ook is er (nog) geen vaccin beschikbaar om mensen immuun te maken tegen het virus. Voor meer informatie ga naar coronavirusziekte in het gedeelte 'Luchtweginfecties' in de sectie 'Luchtwegen & Ademhaling'.

Darminfecties
Darminfectie of 'gastro-enteritis' is een algemene term voor darmaandoeningen die het directe gevolg zijn van een infectie met micro-organismen, afkomstig uit onhygiënisch voedsel of besmet drinkwater. Ook spreekt men van 'buikgriep' als men het over deze darminfecties heeft; in ernstige gevallen is sprake van voedselvergiftiging. De symptomen zijn uiteenlopend en variëren van eetlustverlies met wat misselijkheid tot ernstige (bloederige) diarree, zeer pijnlijke buikrampen en ernstig braken. Zowel virussen, bacteriën als ééncellige parasieten kunnen darminfecties veroorzaken. In veel gevallen gaat een darminfectie gepaard met diarree, misselijkheid (al of niet met braken) en buikpijn. Bij de behandeling staat aanvulling van vocht en mineralen op de voorgrond. Antibiotica worden alleen gebruikt bij infecties met potentieel gevaarlijke bacteriën, vaak van het type chinolonen, maar ook andere middelen kunnen in aanmerking komen afhankelijk van het type verwekker. Voor meer informatie ga naar darminfecties in het gedeelte 'Darmaandoeningen' van de sectie 'Spijsvertering & Lever'.

Diarree
Men spreekt van diarree als de ontlasting dun, waterig en overvloedig is en te vaak plaatsvindt. Voor diarree zijn veel oorzaken bekend. Bij acute diarree gaat het vaak om een infectie met micro-organismen, waarbij zowel virussen en bacteriën als ééncellige parasieten de boosdoeners kunnen zijn. Bij reizigersdiarree (zie ook de sectie 'Verre Reizen & Gezondheid') spelen meestal bacteriën een rol, afkomstig uit onhygiënisch voedsel of besmet water. Men spreekt dan ook wel van gastro-enteritis; in ernstige gevallen spreekt men zelfs van voedselvergiftiging. Bij de meeste vormen van diarree zijn geen medicijnen nodig. In de meeste gevallen is de diarree slechts van korte duur. Na twee of drie dagen is de darmfunctie weer hersteld, ook zonder medicijnen (zie ook diarree in het onderdeel 'Darmaandoeningen' in de sectie 'Spijsvertering & Lever').

Difterie
Acute infectie van de amandelen en de neusholte die wordt veroorzaakt door difteriebacteriën (Corynebacterium diphteriae), met als complicaties beschadigingen van de hartspier en verlammingen. Door ernstige zwelling van de keel, maar ook van de lymfeklieren en de hals wordt de ademhaling enorm belemmerd.  Besmetting vindt plaats via geïnfecteerde lucht door niezen en hoesten. Vroeger was difterie een van de meest voorkomende doodsoorzaken bij kinderen. Tegenwoordig is difterie in de westerse wereld zeer zeldzaam dankzij de uitgebreide en effectieve vaccinatie bij jonge kinderen middels het D(K)TP-vaccin (zie ook rijksvaccinatieprogramma in het onderdeel 'Immuniteit en Vaccinatie' in de sectie 'Infectieziekten'), dit is een zogenaamd combinatievaccin tegen difterie, (kinkhoest), tetanus en polio. Bij de acute behandeling van difterie zijn macroliden de antibiotica van keuze.

Dysenterie
Vorm van bloederige en slijmerige diarree die gepaard gaat met koorts en malaise en wordt veroorzaakt door bacteriën (onder andere Shigella) of ééncellige parasieten (amoeben) in besmet drinkwater en voedsel. Chinolonen zijn doorgaans de antibiotica van keuze bij bacillaire dysenterie en metronidazol bij amoebendysenterie. Voor meer informatie ga naar dysenterie in het onderdeel 'Darminfecties' in de sectie 'Spijsvertering & Lever'.

Eileiderontsteking
Eileiderontsteking - ook wel salpingitis of adnexitis genoemd, en in het Engels 'pelvic inflammatory disease' (PID) - is een ontsteking van de vrouwelijke voortplantingsorganen in het kleine bekken (in het Engels: pelvis). De oorzaak is doorgaans een infectie met micro-organismen die via de vagina en de baarmoederhals zijn binnengedrongen. In ongeveer 60% van de gevallen wordt de infectie geassocieerd met SOA-verwekkers als Chlamydia trachomatis (de verwekker van chlamydia-uretritis, de meest voorkomende SOA bij mannen) en Neisseria gonorrhoea (gonokokken, de verwekkers van gonorroe). In de overige gevallen kunnen andere micro-organismen (o.a. anaërobe bacteriën) in het spel zijn die tijdens het kraambed, na een miskraam of abortus of na een curettage de infectie veroorzaken. Voor de behandeling komen diverse soorten antibiotica in aanmerking afhankelijk van het type bacteriële verwekker. Voor meer informatie ga naar eileiderontsteking in het onderdeel 'Gynaecologische Infecties' in de sectie 'Vrouwenziekten'.

Gastro-enteritis
Gastro-enteritis is een algemene term voor darmaandoeningen die het directe gevolg zijn van een infectie met micro-organismen, afkomstig uit onhygiënisch voedsel of besmet drinkwater. Ook spreekt men van 'buikgriep' als men het over deze darminfecties heeft; in ernstige gevallen spreekt men van voedselvergiftiging. De symptomen zijn uiteenlopend en variëren van eetlustverlies met wat misselijkheid tot ernstige (bloederige) diarree, zeer pijnlijke buikrampen en ernstig braken. Zowel virussen, bacteriën als parasieten kunnen gastro-enteritis veroorzaken. In veel gevallen gaat gastro-enteritis gepaard met diarree, misselijkheid (al of niet met braken) en buikpijn. Bij de behandeling staat aanvulling van vocht en mineralen op de voorgrond. Antibiotica worden alleen gebruikt bij infecties met potentieel gevaarlijke bacteriën, vaak van het type chinolonen, maar ook andere middelen kunnen in aanmerking komen afhankelijk van het type verwekker. Voor meer informatie ga naar darminfecties in het gedeelte 'Darmaandoeningen' van de sectie 'Spijsvertering & Lever'.

Gonorroe
Seksueel overdraagbare aandoening (SOA) die wordt veroorzaakt door gonokokken (Neisseria gonorrhoeae). De ziekte wordt ook wel ‘druiper’ genoemd vanwege een overvloedige pusafscheiding uit de urinebuis. Gonorroe gaat vaak samen met chlamydia-urethritis. Chinolonen of cefalosporinen zijn de antibiotica van keuze. Voor meer informatie ga naar gonorroe in het gedeelte 'SOA' van de sectie 'Seks & Voortplanting'.

Gordelroos
Dit is een virusinfectie (herpes zoster) die het meest voorkomt bij mensen ouder dan 50 jaar. Gordelroos wordt veroorzaakt door hetzelfde virus (varicella-zoster-virus) dat bij kinderen waterpokken (varicella) veroorzaakt. De infectie gaat gepaard met een zeer pijnlijke huiduitslag en met vocht gevulde blaasjes die na ongeveer een week spontaan indrogen en een korst vormen. Men kan bepaalde antivirale middelen geven om de duur van de huiduitslag te bekorten, terwijl de gebruikelijke antibiotica niet werkzaam zijn. Ter preventie is sinds 2010 een vaccinatie mogelijk met het varicella zostervaccin (zie het onderdeel 'Immuniteit & Vaccinatie' in de sectie 'Infectieziekten'). Voor meer informatie over gordelroos ga naar herpesinfecties.

Griep
Een ‘echte’ griep (influenza) wordt veroorzaakt door het influenzavirus. De ziekte heeft meestal een plotseling begin met (hoge) koorts, koude rillingen, hoofdpijn, spierpijnen en gezwollen slijmvliezen in neus en keel. De patiënt voelt zich gewoonlijk zeer beroerd. In het begin van de vorige eeuw heeft de ‘Spaanse griep’ naar schatting meer dan 25 miljoen dodelijke slachtoffers gemaakt. Tegenwoordig sterven in Nederland nog jaarlijks bijna duizend, merendeels ouderen en chronisch zieken als gevolg van de complicaties van griep. De gebruikelijke antibiotica werken niet bij griep. Toch worden ze gebruikt als er ernstige complicaties dreigen, zoals een (bacteriële) longontsteking. Sinds enkele jaren zijn er middelen - de zogenoemde neuraminidaseremmers - verkrijgbaar die de klachten wat verminderen en de ziekteduur enigszins verkorten. Toch ligt het accent nog altijd op preventie door middel van de jaarlijkse griepprik, zie ook vaccinaties (in het onderdeel 'Immuniteit & Vaccinatie' in de sectie 'Infectieziekten'). Voor meer informatie over griep ga naar griep in het gedeelte 'Luchtweginfecties' in de sectie 'Luchtwegen & Ademhaling'.

Hepatitis A
Leverontsteking en geelzucht, veroorzaakt door het hepatitis-A-virus in besmet drinkwater en voedsel. De ziekte begint met een grieperig gevoel, gevolgd door misselijkheid en braken, pijn ter hoogte van de lever en geelzucht. Na twee tot zes weken verdwijnen de klachten meestal spontaan (zie ook hepatitis A in het onderdeel 'Lever en Galwegen' in de sectie 'Spijsvertering & Lever'). Antibiotica zijn niet effectief. Besmetting kan worden voorkómen door vaccinatie met het hepatitis A-vaccin (Avaxim®, Havrix®, Vaqta®).

Hepatitis B
Leverontsteking en geelzucht, veroorzaakt door het hepatitis-B-virus. Anders dan bij hepatitis A kan deze ziekte dodelijk verlopen. Besmetting vindt plaats via seksueel contact of via besmet bloed (bloedtransfusie, geïnfecteerde injectiespuiten). De gebruikelijke antibiotica zijn niet effectief. Alleen hele speciale antivirale middelen zoals interferonen en bepaalde antiretrovirale middelen (medicijnen die ook tegen aids worden gebruikt) zijn in staat de ziekte gunstig te beïnvloeden. Besmetting kan worden voorkómen door vaccinatie met het hepatitis B-vaccin (Fendrix®, Engerix-B®, HBVAXPRO®), sinds 2012 routinematig via het rijksvaccinatieprogramma aan pasgeborenen gegeven (zie ook het onderdeel immuniteit & vaccinatie in de sectie 'Infectieziekten'). Voor meer informatie ga naar hepatitis in de sectie 'Spijsvertering & Lever' en het onderdeel 'SOA' in de sectie 'Seks & Voortplanting'.

Herpesinfecties
De verwekker van deze infecties is het herpesvirus, dat een koortslip (herpes labialis), een ooginfectie (herpes-simplex-keratitis), gordelroos (herpes zoster) of een SOA (herpes genitalis) kan veroorzaken. De gebruikelijke antibiotica zijn niet werkzaam; alleen van het antivirale middel aciclovir en afgeleiden is enig effect te verwachten. Sinds 2010 bestaat de mogelijkheid middels vaccinatie met het zogenaamde varicella zostervaccin het optreden van gordelroos en postherpetische neuralgie te voorkomen. Het is bestemd voor personen ouder dan 50 jaar. Voor meer informatie ga naar herpesinfecties.

Hersenvliesontsteking
De gevaarlijkste vormen van hersenvliesontsteking (meningitis, ook wel nekkramp genoemd) worden meestal veroorzaakt door bacteriën van het type meningokokken, pneumokokken of Haemophilus influenzae, die worden verspreid door hoesten en niezen of via mond-op-mondcontact. Kenmerken van de ontsteking zijn hoge koorts, zware hoofdpijn, sufheid, braken en nekstijfheid. Combinaties van penicillinen, cefalosporinen en aminoglycosiden zijn de antibiotica van keuze. Besmetting kan worden voorkómen door vaccinatie, tegenwoordig routinematig aan zuigelingen gegeven via het rijksvaccinatieprogramma (zie het onderdeel immuniteit & vaccinatie in de sectie 'Infectieziekten'). Ook een virus kan de oorzaak van hersenvliesontsteking zijn, maar deze vorm is minder ernstig dan de bacteriële vormen. Voor meer informatie ga naar hersenvliesontsteking in het gedeelte 'Infecties van Hersenen en Ruggenmerg' in de sectie 'Hersenen & Zenuwstelsel'.

Hoofdschimmel
Deze aandoening van de behaarde hoofdhuid (tinea capitis, ook wel favus of kletskop genoemd) komt nogal eens voor bij kinderen en leidt tot een lelijke, jeukende, rode en schilferige uitslag en plekken met haaruitval. Soms zijn huisdieren de infectiebron. Antimycotica die via de mond worden ingenomen, zijn de middelen van keuze. Voor meer informatie ga naar hoofdschimmel in het gedeelte 'Huidinfecties' in de sectie 'Huidaandoeningen'.

Huidinfecties
Er zijn veel verschillende huidinfecties bekend; ze kunnen worden veroorzaakt door virussen, bacteriën of schimmels. Afhankelijk van de verwekker kunnen voor de behandeling respectievelijk antivirale middelen, antibiotica of antimycotica worden gebruikt. Voor meer informatie ga naar huidinfecties in de sectie 'Huidaandoeningen'.

Keelontsteking
Een andere naam voor deze ontsteking is keelangina (pharyngitis, tonsillitis). De gebruikelijke symptomen zijn hevige keelpijn, slikproblemen en koorts, en ook gezwollen halslymfeklieren. Meestal gaat het om een virusinfectie. In de andere gevallen is een streptokokkeninfectie de oorzaak, een bacteriële infectie dus. Als ook op de huid een specifieke uitslag voorkomt, spreekt men van roodvonk (scarlatina). Een keelontsteking als gevolg van een virusinfectie is ongevoelig voor antibiotica. Een bacteriële infectie kan heel goed worden behandeld met een smalspectrum-penicilline of (bij penicillineovergevoeligheid) met een macrolide. Voor meer informatie ga naar keelontsteking in het gedeelte 'Luchtweginfecties' in de sectie 'Luchtwegen & Ademhaling'.

Kinkhoest
Kinkhoest (pertussis) is een zeer besmettelijke ziekte die wordt veroorzaakt door de bacterie Bordetella pertussis. Kinkhoest begint met een gewone verkoudheid met een milde hoest die steeds ernstiger wordt: enorme hoestbuien worden onderbroken door een diepe, gierende ademhaling. De meeste kinderen genezen na enige weken spontaan. Bij de behandeling zijn macroliden de antibiotica van keuze. Preventie door vaccinatie (met het DKTP-vaccin), die routinematig aan jonge kinderen wordt gegeven via het rijksvaccinatieprogramma (zie het onderdeel immuniteit & vaccinatie in de sectie 'Infectieziekten')  is effectief. Voor meer informatie ga naar kinkhoest in het gedeelte 'Luchtweginfecties' in de sectie 'Luchtwegen & Ademhaling'.

Kraamvrouwenkoorts
Dit is veelal een infectie van het baarmoederslijmvlies (endometrium) in het kraambed die bij 1 tot 2% van de kraamvrouwen voorkomt, doorgaans op de derde tot vijfde dag na de bevalling. Medici noemen dit endometritis puerperalis of febris puerperalis (febris = koorts, puerperalis = het kraambed betreffend). Koorts, soms buikpijn, hoofdpijn en riekende afscheiding zijn de belangrijkste symptomen. Wordt de infectie veroorzaakt door β-hemolytische streptokokken (groep A), dan kan deze dramatisch ernstig (bloedvergiftiging) verlopen; er is dan sprake van de eens zo gevreesde kraamvrouwenkoorts. De behandeling bestaat uit een breedspectrum-penicillinen in combinatie met metronidazol. Voor meer informatie ga naar kraamvrouwenkoorts in het onderdeel 'Gynaecologische Infecties' in de sectie 'Vrouwenziekten'.

Longontsteking
Van de vele soorten micro-organismen die longontsteking (pneumonie) kunnen veroorzaken, zijn de bacteriële verwekkers verreweg de ergste. Een acute longontsteking door pneumokokken verliep vóór het antibiotica-tijdperk bij één op de vier patiënten fataal. Een andere, zeer agressieve longontsteking is de veteranenziekte of legionairsziekte, veroorzaakt door de bacterie Legionella pneumophila, die zich in aircosystemen en warmwaterleidingen kan ontwikkelen.
Afhankelijk van de geïdentificeerde verwekker kan longontsteking worden behandeld met penicillinen, macroliden, chinolonen, tetracyclinen of andere, zeer speciale antibiotica. Er is ook een vaccin dat bescherming biedt tegen 85 tot 90 procent van de pneumokokkeninfecties, en dat bestemd is voor mensen met een verhoogd risico op een dergelijke longontsteking. Voor meer informatie ga naar longontsteking in het gedeelte 'Luchtweginfecties' van de sectie 'Luchtwegen & Ademhaling'.

Mastitis
Dit is een borstklierontsteking door stafylokokken-bacteriën, die na de bevalling kan ontstaan als de moeder borstvoeding geeft. Meestal is er geen aanleiding met de borstvoeding te stoppen. Met een snelle behandeling met stafylokokkengevoelige penicillinen kan abcesvorming worden voorkómen, zie ook stafylokokkeninfecties. Voor meer informatie ga naar borstklierontsteking in het onderdeel 'Gynaecologische Infecties' in de sectie 'Vrouwenziekten'.

Mazelen
Mazelen (morbilli) is een zeer besmettelijke virusinfectie die vroeger in Nederland vaak bij kinderen voorkwam. De ziekte gaat gepaard met verschillende symptomen (onder andere koorts en hoesten), een kenmerkende huiduitslag en op het mondslijmvlies ontstaan kleine witte vlekken op een iets te rood slijmvlies. Er kunnen ernstige complicaties optreden zoals long-, hersen- en oorontsteking. Vóór invoering van vaccinatie kregen vrijwel alle kinderen in Nederland mazelen. In ontwikkelingslanden is mazelen nog steeds een belangrijke doodsoorzaak voor kinderen onder de 5 jaar. Jaarlijks zijn er 85.000 doden te betreuren! Kinderen die de mazelen hebben gehad en ervan zijn genezen, blijken tot twee jaar daarna nog vatbaarder te zijn voor andere infecties. Antibiotica zijn niet werkzaam. Preventie door vaccinatie met het BMR-vaccin, routinematig middels het rijksvaccinatieprogramma (zie het onderdeel immuniteit & vaccinatie in de sectie 'Infectieziekten') aan jonge kinderen gegeven, is zeer effectief.

Middenoorontsteking
Bij een middenoorontsteking (otitis media) is het slijmvlies dat de trommelholte bekleedt, ontstoken door bacteriën die ook in de bovenste luchtwegen infecties kunnen veroorzaken. In de meeste gevallen geneest zo’n middenoorontsteking binnen twee tot drie dagen vanzelf. Als de patiënt na drie dagen nog ziek is, koorts en nog veel pijn heeft, moet een breedspectrum-penicilline worden gegeven. Voor meer informatie ga naar middenoorontsteking in het gedeelte 'Ooraandoeningen' in de sectie 'Oog- & Ooraandoeningen'.

Miltvuur
Dit is een zeer besmettelijke en soms dodelijke ziekte die in Nederland nauwelijks meer voorkomt. In het najaar van 2001 kwam deze ziekte onder de naam anthrax wereldwijd in de belangstelling vanwege de brieven met besmet poeder die naar Amerikaanse overheidsinstellingen werden verstuurd. De verwekker, de bacterie Bacillus anthracis, wordt via dode dierresten van vooral koeien, geiten en schapen op de mens overgebracht. De bacteriën kunnen tientallen jaren in rusttoestand (als sporen) in de grond en in dierlijke producten (zoals wol) in leven blijven. Hoewel mensen meestal via de huid worden geïnfecteerd, kan dat ook gebeuren door het eten van besmet vlees of het inademen van bacteriën of bacteriesporen. De ziekte kan in drie vormen voorkomen, afhankelijk van de plaats van besmetting: een huidinfectie, een longinfectie en een darminfectie. De longinfectie is vrijwel altijd dodelijk. Diverse typen antibiotica zijn werkzaam bij miltvuur: penicillinen, macroliden, chinolonen, tetracyclinen.

Nierbekkenontsteking
Meestal is een nierbekkenontsteking (pyelonefritis) het gevolg van een opstijgende (bacteriële) infectie vanuit de blaas. Naast de bekende klachten van een blaasontsteking heeft de patiënt dan koorts, koude rillingen, lendenpijn en algehele malaise, en soms heeft hij ook last van misselijkheid en braken. Afhankelijk van de gevoeligheid van de verwekker zijn penicillinen, cotrimoxazol of chinolonen de antibiotica van keuze. Voor meer informatie ga naar nierbekkenontsteking in het gedeelte 'Urineweginfecties' in de sectie 'Nieren & Urinewegen'.

Neusverkoudheid
Er zijn minstens dertig verschillende rinovirussen gevonden die een neusverkoudheid (rinitis) kunnen veroorzaken, met als symptomen: verstopping, waterige afscheiding, niesbuien, keelklachten enzovoort. Gebruik van antibiotica heeft geen enkele zin. De zogeheten decongestiva, toegediend als neusdruppel of neusspray, kunnen de klachten enigszins verlichten. Voor meer informatie ga naar verkoudheid in het gedeelte 'Luchtweginfecties' in de sectie 'Luchtwegen & Ademhaling'.

Ooginfecties
Zowel virussen als bacteriën kunnen infecties in en om het oog of de oogleden veroorzaken. Vaak gaat het om infecties van het oogbindvlies (conjunctiva); die worden dan ook conjunctivitis genoemd. Als ook het hoornvlies of de iris ontstoken raakt, spreekt men van keratitis respectievelijk iritis. Bij bacteriële infecties zijn lokaal toegediende antibiotica, dus als oogdruppel en/of oogzalf, van groot belang om eventuele blijvende schade aan het oog te voorkómen. Chlooramfenicol, tetracycline of fusidinezuur zijn meestal de antibiotica van keuze. Een ooginfectie door het herpesvirus wordt doorgaans behandeld met aciclovir-oogzalf. Voor meer informatie ga naar ooginfecties in het gedeelte 'Oogaandoeningen' in de sectie 'Oog- & Ooraandoeningen'.

Paratyfus
Salmonellabacteriën zijn de verwekkers van paratyfus en andere vormen van ernstige gastro-enteritis (zie aldaar). Geïnfecteerd vlees, pluimvee, rauwe melk, eieren en eierproducten zijn veelvoorkomende bronnen van salmonellabacteriën. Na een korte incubatietijd wordt de patiënt acuut misselijk met braken, en krijgt hij hevige buikkrampen, snel gevolgd door diarree (soms met bloed en slijm) en koorts. Meestal volgt na twee tot vijf dagen spontaan herstel. Aanvulling van vocht en mineralen staat bij de behandeling voorop. Antibiotica komen alleen in aanmerking bij ernstig zieke jonge kinderen, bij patiënten met een verminderde afweer en bij oudere patiënten. Vaak worden dan chinolonen gebruikt. Voor meer informatie ga naar salmonella-infecties in het gedeelte 'Darminfecties' in de sectie 'Spijsvertering & Lever'.

Polio(myelitis)
Polio is een zeer besmettelijke, soms zelfs dodelijk verlopende virusziekte bij kinderen, die zich kenmerkt door een ontsteking van het ruggenmerg, waardoor blijvende verlammingen kunnen ontstaan (‘kinderverlamming’). De besmetting vindt plaats door met ontlasting besmet drinkwater. Er zijn geen antivirale middelen of antibiotica die polio kunnen genezen. Met vaccinatie met het DKTP-vaccin, die routinematig middels het rijksvaccinatieprogramma (zie het onderdeel immuniteit & vaccinatie in de sectie 'Infectieziekten') aan jonge kinderen wordt gegeven, is een zeer hoge beschermingsgraad mogelijk. Voor meer informatie ga naar polio in het gedeelte 'Infecties van Hersenen en Ruggenmerg' in de sectie 'Hersenen & Zenuwstelsel'.

Prostatitis
De bacteriën die prostatitis veroorzaken, zijn doorgaans dezelfde als die bij een blaasontsteking. Behalve klachten die op blaasontsteking wijzen, is er meestal ook sprake van koorts, koude rillingen en malaise. Anders dan bij een blaasontsteking spreekt men hier van een gecompliceerde urineweginfectie. De behandeling met cotrimoxazol of chinolonen is meestal intensief en langdurig (minstens veertien dagen, vaak langer). Voor meer informatie ga naar prostatitis in het gedeelte 'Urineweginfecties' in de sectie 'Nieren & Urinewegen'.

Q-koorts
Q-koorts is een zogenoemde zoönose, een infectieziekte van dieren die op mensen wordt overgebracht. De naam is afkomstig van de Q van 'query' (= vraagteken), of van Queensland (waar de ziekte in 1937 voor het eerst ontdekt is). De ziekte wordt veroorzaakt door de bacterie Coxiella burnetti, een bacterie met heel speciale eigenschappen. Ze worden gevonden bij koeien, geiten en schapen en worden overgebracht via urine, uitwerpselen, melk en in de lucht zwevende weefseldeeltjes van besmette dieren (met name tijdens de geboorte van jonge dieren). Ook honden, katten, konijnen, duiven en andere vogels kunnen voor besmetting zorgen. Teken worden als vector voor besmetting van dier naar dier beschouwd. Binnen twee tot drie weken na de besmetting treden griepachtige symptomen op zoals (hoge) koorts, zware hoofdpijn, spierpijn en hoesten. Deze symptomen verdwijnen meestal na één of twee weken, maar soms wordt de infectie chronisch en kunnen de hartkleppen en de lever worden aangetast. Ook kan er dan sprake zijn van chronische vermoeidheid. Q-koorts wordt vastgesteld op grond van bloedonderzoek en kan in de acute fase goed worden behandeld met antibiotica van het type tetracyclinen en chinolonen. De chronische infectie wordt doorgaans behandeld met een combinatie van twee middelen, waaronder tenminste doxycycline (merkloos, Doxy Disp®). De geadviseerde minimumduur van de behandeling varieert van achttien maanden tot vier jaar. Hoewel er vaccins bestaan voor dieren, is er in Nederland nog geen vaccin voor mensen beschikbaar (wel in Australië).

Rodehond
Deze besmettelijke virusinfectie (rubella), die vooral bij kinderen kan optreden, veroorzaakt een fijne, roze en vlakke huiduitslag in het gezicht en de hals, waarna de uitslag zich verspreidt naar de romp, armen en benen. De patiënten herstellen meestal spontaan na drie dagen. Er zijn geen werkzame antibiotica beschikbaar; de preventie door vaccinatie met het BMR-vaccin, die routinematig middels het rijksvaccinatieprogramma (zie het onderdeel immuniteit & vaccinatie in de sectie 'Infectieziekten') aan jonge kinderen wordt gegeven, is zeer effectief. Niet-gevaccineerde vrouwen die tijdens een zwangerschap worden geïnfecteerd, kunnen een miskraam krijgen of een kind met aangeboren afwijkingen ter wereld brengen.

Roodvonk
Roodvonk (scarlatina) wordt veroorzaakt door hemolytische streptokokken bacteriën en geeft behalve een uitgebreide rozerode huiduitslag een pijnlijke en gezwollen keel (keelontsteking, keelangina, tonsillitis), een ontstoken rode tong (frambozentong), koorts, rillingen en algehele malaise. Meestal gaat deze kinderziekte vanzelf over, maar met penicillinen wat sneller. Voor meer informatie ga naar keelontsteking in het gedeelte 'Luchtweginfecties' in de sectie 'Luchtwegen & Ademhaling'.

Salmonella-infecties
Er zijn honderden soorten salmonellabacteriën bekend, inclusief het type dat buiktyfus veroorzaakt. Elk type kan (ernstige) maag-darmproblemen veroorzaken, alsmede tyfeuze (op buiktyfus lijkende) koorts. Veelvoorkomende bronnen van Salmonella zijn besmet (kippen)vlees, eieren en eiproducten en rauwe melk. Vaccinatie biedt 60 tot 75 procent bescherming tegen buiktyfus. Bij de behandeling van ernstige salmonella-infecties zijn chinolonen doorgaans de antibiotica van keuze. Voor meer informatie ga naar salmonella-infecties in het gedeelte 'Darminfecties' in de sectie 'Spijsvertering & Lever'.

Schimmelinfecties
Er kan onderscheid worden gemaakt tussen oppervlakkige en inwendige schimmelinfecties. Oppervlakkige schimmelinfecties komen veel voor en betreffen de huid en de slijmvliezen. Bekende voorbeelden hiervan zijn zwemmerseczeem, ringworm, hoofdschimmel, kalknagels en vaginale schimmelinfecties (candidiasis). De meeste van deze oppervlakkige schimmelinfecties kunnen met lokale antimycotica effectief worden behandeld. Inwendige schimmelinfecties (diepe mycosen) zijn veel moeilijker te behandelen, meestal ook met antimycotica die echter oraal (via de mond) of zelfs intraveneus (via een ader) moeten worden toegediend. Voor meer informatie ga naar schimmelinfecties in het onderdeel 'Huidinfecties' in de sectie 'Huidaandoeningen' en het onderdeel 'SOA' in de sectie 'Seks & Voortplanting'.

Sinusitis
Sinusitis is een verzamelnaam van ontstekingen van de neusbijholten. Van deze ziekten komt de voorhoofdsholteontsteking het meest voor. Vaak wordt de bacteriële infectie van de neusbijholten voorafgegaan door een virale infectie van de bovenste luchtwegen, zoals verkoudheid of griep. In veel gevallen geneest de ontsteking spontaan binnen tien dagen. Langerdurende klachten kunnen worden behandeld met een breedspectrum-penicilline in combinatie met een decongestivum. Voor meer informatie ga naar voorhoofdsholteontsteking (sinusitis) in het onderdeel 'Luchtweginfecties' in de sectie 'Luchtwegen & Ademhaling'.

Syfilis
Dit is een seksueel overdraagbare aandoening (SOA) die wordt veroorzaakt door een draadvormige bacterie (Treponema pallidum). De aandoening begint met een zweer (‘harde sjanker’) op de penis of in de vagina en ontwikkelt zich daarna als huiduitslag, vaak over het hele lichaam. In het laatste stadium worden ook de inwendige organen en de hersenen aangetast. Voor alle stadia van syfilis zijn penicillinen de antibiotica van keuze. In geval van penicillineovergevoeligheid  komen cefalosporinen of tetracyclinen in aanmerking. Voor meer informatie ga naar syfilis in het onderdeel 'SOA' in de sectie 'Seks & Voortplanting'.

Tetanus
Infectieziekte die wordt veroorzaakt door een bacterie (Clostridium tetani) die zich in aarde en straatvuil bevindt. De ziekte begint met pijn en spierstijfheid (vooral in de kaak, vandaar ook de naam tetanus wat kaakklem betekent), gevolgd door spierkrampen over het hele lichaam. In de helft van de gevallen is de infectie dodelijk. Tetanus wordt behandeld met penicillinen of tetracyclinen. Preventie door vaccinatie is echter veel beter dan behandeling met antibiotica als de ziekte zich al heeft ontwikkeld. Vrijwel alle zuigelingen en jonge kinderen worden via het rijksvaccinatieprogramma (zie het onderdeel immuniteit & vaccinatie in de sectie 'Infectieziekten') ingeënt tegen tetanus (DKTP- en DTP-vaccin).

Tyfus
Meestal wordt met tyfus buiktyfus bedoeld, een door salmonellabacteriën (Salmonella typhi) veroorzaakte (tropische) infectieziekte die gekenmerkt wordt door griepachtige verschijnselen en hoge (tyfeuze) koorts, een pijnlijke opgezette buik, soms met diarree of juist obstipatie, later bewustzijnsdaling. Zonder behandeling is de ziekte door de complicaties in 10 tot 25 procent van de gevallen dodelijk. Chinolonen of breedspectrum-penicillinen zijn meestal de antibiotica van keuze. Door vaccinatie met het tyfusvaccin (Typherix®, Typhim Vi®, Vivotif®) - per injectie of via de mond - kan gedurende drie jaar een bescherming van ongeveer 50 tot 70 procent worden bereikt.
Een andere vorm van tyfus is vlektyfus, veroorzaakt door Rickettsia, micro-organismen die kenmerken hebben van zowel bacteriën als virussen. Ze worden op mensen overgebracht door beten van teken, mijten, vlooien (van ratten of muizen) of luizen. Koorts, hoofdpijn, koude rillingen, huiduitslag en malaise zijn de belangrijkste symptomen. Tetracyclinen zijn de antibiotica van keuze. Voor meer informatie ga naar buiktyfus in het gedeelte 'Darminfecties' in de sectie 'Spijsvertering & Lever'.

Tuberculose
Infectieziekte veroorzaakt door de tuberkelbacil die verspreid wordt door hoesten en niezen. Vooral de longen zijn geïnfecteerd, maar ook andere organen kunnen besmet raken. Met de ‘Mantoux-reactie’ kan getest worden of iemand ooit besmet is geraakt. De ziekte kan worden genezen met zeer speciale antibiotica, de zogeheten tuberculosemiddelen (ook wel tuberculostatica genoemd), maar pas na een zes tot negen maanden durende behandeling. Men kan zich tegen besmetting beschermen door vaccinatie met verzwakte levende tuberkelbacillen (BCG-vaccin), maar dat biedt geen honderd procent bescherming. Het is gebruikelijk alleen mensen te vaccineren die gedurende langere tijd in een land verblijven waar tuberculose vaak voorkomt. Isoniazide is zeer effectief wanneer het preventief gegeven wordt aan mensen die contact hebben gehad met tuberculosepatiënten en bij wie een omslag van de Mantoux-reactie (van negatief naar positief) is geconstateerd, maar die geen symptomen hebben van actieve tuberculose. Voor meer informatie ga naar tuberculose in het gedeelte 'Luchtweginfecties' van de sectie 'Luchtwegen & Ademhaling'.

Vaginitis
Dit is een ontsteking van de binnenwand van de vagina. Soms gaat vaginitis samen met een ontsteking van de vulva en dan spreekt men van vulvovaginitis. De klachten bestaan uit een abnormale vaginale afscheiding (witte vloed, fluor vaginalis), jeuk, irritatie of pijn. De oorzaak is een schimmelinfectie (vaginale candidiasis), een infectie met een ééncellige parasiet (vaginale trichomoniasis) of een bacteriële infectie (bacteriële vaginose). Afhankelijk van het type verwekker wordt een lokaal antimycoticum (vaginale candidiasis) of metronidazol (Flagyl®) (vaginale trichomoniasis en bacteriële vaginose) via de mond gegeven. Voor meer informatie ga naar fluor vaginalis in de sectie 'Vrouwenziekten' of naar vaginitis in het onderdeel 'SOA' in de sectie 'Seks & Voortplanting'.

Waterpokken
Deze besmettelijke kinderziekte (varicella) wordt veroorzaakt door het varicella-zostervirus, hetzelfde virus dat op latere leeftijd gordelroos (herpes zoster) kan veroorzaken. Waterpokken veroorzaken een kenmerkende, jeukende huiduitslag die bestaat uit groepen kleine, verhoogde plekken met blaasjes die opengaan en verdrogen tot een korst. Antibiotica zijn niet werkzaam. De kinderen herstellen bijna altijd vanzelf. Kinderen met een verminderde afweer kunnen preventief worden ingeënt met het varicellavaccin (Provarivax®) tegen waterpokken. Voor meer informatie ga naar herpesinfecties.

Wondroos
Deze acuut optredende huidinfectie (erysipelas), die zich ook in de onderliggende weefsels verspreidt, wordt veroorzaakt door bacteriën van het type streptokokken. Behalve met huidafwijkingen gaat de infectie gepaard met koorts, rillingen en algehele malaise. Er verschijnt een helderrode plek, vaak in de buurt van een wond. Deze plek verspreidt zich en heeft een gespannen, glimmend en glanzend, warm en rood, gezwollen oppervlak, dat pijnlijk is. De infectie komt vaak op de wang of het been voor. Zonder behandeling kan de infectie bij zeer jonge en oudere mensen door uitbreiding van het proces complicaties veroorzaken, soms zelfs met dodelijke afloop. Met smalspectrum-penicillinen kan men de ziekte vrij snel de baas worden. Voor meer informatie ga naar wondroos in het gedeelte 'Huidinfecties' in de sectie 'Huidaandoeningen'.

Worminfecties
Wormen komen vaak voor in het maag-darmkanaal, vooral bij kinderen. De klachten kunnen bestaan uit buikpijn, diarree of jeuk rond de anus, maar soms veroorzaakt een worminfectie geen klachten. In Nederland komen slechts een paar soorten wormen voor, maar in de tropen is het arsenaal vele malen groter. Met wormmiddelen (ook wel anthelminthica genoemd) kunnen de wormsoorten die in ons land voorkomen, meestal redelijk tot goed bestreden worden. Voor meer informatie ga naar worminfecties in het gedeelte 'Darminfecties' in de sectie 'Spijsvertering & Lever'.

Ziekte van Lyme
Deze in 1975 in de plaats Lyme (Connecticut, Verenigde Staten) ontdekte ziekte wordt veroorzaakt door de draadvormige bacterie Borrelia burgdorferi, en wordt meestal overgebracht door teken die op verschillende zoogdieren en vogels leven. De ziekte begint als een rode plek op de huid en breidt zich uit over het hele lichaam, met als symptomen moeheid, rillingen, koorts, hoofdpijn, misselijkheid, keelpijn en gezwollen lymfeklieren. Penicillinen of tetracyclinen zijn de antibiotica van keuze. Ook kunnen zich late complicaties voordoen in de vorm van neurologische, hart- of gewrichtsproblemen. Voor meer informatie ga naar ziekte van Lyme in het gedeelte 'Huidinfecties' in de sectie 'Huidaandoeningen'.

Ziekte van Pfeiffer
Deze ziekte (mononucleosis infectiosa) wordt veroorzaakt door het Epstein-Barr-virus en wordt gekenmerkt door moeheid, koorts, een zere keel en vergrote lymfeklieren. Besmetting met dit virus komt veel voor, maar hoeft niet altijd tot de genoemde klachten te leiden. De ziekte van Pfeiffer wordt ook wel de ‘kissing-disease’ genoemd, omdat de besmetting bij jonge mensen gewoonlijk door kussen plaatsvindt. Antibiotica zijn niet werkzaam. De meeste patiënten herstellen volledig na enige weken tot soms zelfs maanden. Vooral de vermoeidheid kan lang aanhouden.

Ziekte van Weil
Infectieziekte die wordt veroorzaakt door Leptospira-bacteriën die zich in oppervlaktewater bevinden besmet met rattenurine. Kenmerken van de ziekte zijn koude rillingen, hoge koorts, spierpijnen, misselijkheid en braken, hoofdpijn en soms geelzucht. Penicillinen zijn de antibiotica van keuze.

Externe links:
    https://www.rivm.nl (Landelijke Coördinatie Infectieziektebestrijding, RIVM)
    https://www.apotheek.nl (Apotheek.nl; KNMP)
    https://www.farmacotherapeutischkompas.nl (Farmacotherapeutisch Kompas)
    https://www.ge-bu.nl (Geneesmiddelenbulletin)