Verre  reizen  &  gezondheid

Jetlag

Reizigers die lange vliegreizen maken, hebben bij aankomst op de plaats van bestemming vaak last van een jetlag. Dit uit zich vooral in een moe gevoel, lusteloosheid overdag en slaapstoornissen ’s nachts. Men heeft een paar dagen nodig om zich aan te passen aan het dag-nachtritme in de nieuwe verblijfplaats. Deze klachten doen zich vooral voor na vluchten naar een ander continent, waarbij de onderlinge tijdsverschillen groot zijn. Naarmate meer tijdzones worden doorkruist, nemen de klachten toe. Bij vluchten naar het oosten is het grootste probleem meestal het inslapen, bij vluchten naar het westen het vroeg wakker worden. Het lichaam kan zich overigens beter aanpassen bij reizen van oost naar west dan bij reizen van west naar oost. Dat komt waarschijnlijk doordat de biologische klok zich gemakkelijker aanpast aan een verlenging van de dag dan aan een verkorting van de dag.

Onderzoekers hebben vastgesteld dat jetlagklachten alles te maken hebben met het hormoon melatonine. Dit hormoon uit de pijnappelklier (epifyse) wordt vooral ’s nachts geproduceerd, in een tienmaal zo grote hoeveelheid als overdag. Het hormoon zorgt er vooral voor dat andere processen in het lichaam die een dag-nachtritme hebben, in de pas lopen. Wordt het melatonineritme verstoord – zoals na een intercontinentale vlucht met grote tijdzoneverschillen – dan kan er van alles misgaan met deze processen, met als gevolg de bovengenoemde klachten.

Melatonine

Experimenten met reizende vrijwilligers hebben uitgewezen dat het gebruik van melatonine vóór, tijdens en ná de vlucht de jetlag aanzienlijk kan verkorten. De melatoninegebruikers bleken sneller in hun normale ritme te komen dan de niet-gebruikers. Nader onderzoek zal moeten uitwijzen of het middel ook op veel grotere schaal kan worden gebruikt. Melatonine was tot 1996 in Nederland zonder recept verkrijgbaar als Slaapplus Melatonine®, Sleepwell Jetlag Melatonine® en Ultra Snooze®. Tegenwoordig is het ook op recept verkrijgbaar onder de naam Circadin® in een tablet met gereguleerde afgifte (mga). De indicatie beperkt zich dan tot slapeloosheid bij personen van 55 jaar en ouder (zie ook slaapstoornissen bij ouderen in het onderdeel 'Slaapstoornissen' in de sectie 'Hersenen & Zenuwstelsel'). De indicatie jetlag valt hier dus niet onder. Overigens is in diverse studies is aangetoond dat dit preparaat niet werkzaam is bij jetlag. Als voedingssupplement (in tabletten met een snelle afgifte in doseringen die variëren van 0,3 tot 5 mg) is het overigens nog steeds verkrijgbaar bij de drogist of via internet (maar dat is soms riskant!). Tabletten met 0,5 mg bleken op de jetlagscore evenveel effect te hebben als 5 mg (beide snelle afgifte). Patiënten vielen wel sneller in slaap met 5 mg. Bij oostwaartse reizen lijkt het effect van melatonine groter dan bij westwaartse reizen.

Innameschema
Het eenvoudigste innameschema voor melatonine luidt als volgt. Bij een reis naar het oosten moet melatonine voor het eerst worden ingenomen op de dag van vertrek, en wel op het moment van de lokale bedtijd van de reisbestemming. Na de reis moet men melatonine gedurende vier dagen blijven gebruiken, steeds op het moment van de lokale bedtijd. Het heeft een averechts effect als het op een verkeerd tijdstip wordt ingenomen! Bij een reis naar het westen is het gebruik van melatonine niet nodig.

Slaapmiddelen

Ook is uitvoerig onderzoek gedaan naar het gebruik van slaapmiddelen bij piloten. Jetlagproblemen zullen zich natuurlijk bij uitstek voordoen bij piloten. Om de met jetlag gepaard gaande slaapproblemen te verminderen, blijkt bijna de helft van alle piloten – ondanks een streng verbod – wel eens slaapmiddelen te gebruiken. De vliegmaatschappijen zijn bang dat het gebruik van slaapmiddelen de vliegprestaties ongunstig beïnvloedt. Om dat vermoeden te onderzoeken werd een aantal piloten getest. Zij kregen een kortwerkend slaapmiddel, een langwerkend slaapmiddel of een fopslaapmiddel (een placebo) te slikken. Voordat zij deze middelen innamen, werden de piloten een nacht wakker gehouden om de verschijnselen van een jetlag na te bootsen. Nadat de piloten 7,5 uur hadden geslapen, al of niet met een werkzaam slaapmiddel, werden hun vliegprestaties getest met een vluchtsimulator. Heel verrassend was dat de piloten met een kortwerkend slaapmiddel beter scoorden dan de twee andere groepen. Ook voelden de piloten zich veel beter uitgerust. Deze resultaten lijken van groot belang, niet alleen voor vliegtuigpersoneel, maar ook voor mensen die regelmatig lange vluchten maken. Dat geldt natuurlijk ook voor toeristen die naar een verre vakantiebestemming vliegen en hun vakantie optimaal willen benutten.

Een compleet andere benadering van de jetlagproblemen is aangedragen door Belgische onderzoekers. Op grond van een onderzoek met hamsters menen zij dat een verhoogde lichamelijke activiteit de beste remedie is om de biologische klok na een jetlag gelijk te zetten. Dus wie zich joggend van het vliegtuig naar zijn vakantiehotel begeeft, heeft minder kans op de gevolgen van een jetlag dan wie zich per taxi laat vervoeren…

Externe links:
    http://www.volkskrant.nl (De Volkskrant)
    https://www.apotheek.nl (Apotheek.nl; KNMP)
    http://www.farmacotherapeutischkompas.nl (Farmacotherapeutisch Kompas)
    http://www.geneesmiddelenbulletin.nl (Geneesmiddelenbulletin)

Terug