SEKS  &  voortplanting

SEKSUALITEIT

’Bestaan er eigenlijk middelen die de seksuele prestaties verhogen?’ Dat is misschien de vraag die al vele eeuwen vooral door mannen werd (en wordt) gesteld. Overal ter wereld worden van oudsher talloze middelen aangeprezen en verkocht die de potentie zouden verhogen en het libido (de seksuele begeerte of de geslachtsdrift) zouden aanwakkeren. Ze worden door medici ‘afrodisiaca’ genoemd, naar Afrodite, de Griekse godin van de liefde en schoonheid. Om deze vraag maar meteen te beantwoorden: nog nooit is aannemelijk gemaakt dat ook maar één afrodisiacum de beweerde werking heeft! Er zijn overigens tegenwoordig wél middelen die het krijgen van een erectie kunnen bevorderen; maar dat is een heel ander verhaal.

Impotentie

Bij impotentie is een man niet in staat een erectie te krijgen; in medische kringen spreekt men dan van erectiele disfunctie. Een erectie ontstaat doordat de penis met extra bloed wordt gevuld. Aan weerszijden in de penis bevinden zich twee zwellichamen, de corpora cavernosa. Ze bevatten een groot aantal kleine, met glad spierweefsel omgeven holten die in verbinding staan met aan- en afvoerende bloedvaten. Onder normale omstandigheden bevindt zich geen bloed in de zwellichamen en is de penis slap. Als de man seksueel geprikkeld raakt, worden onder invloed van het autonome zenuwstelsel (zie ook het onderdeel hersenfuncties in de 'Inleiding' van de sectie 'Hersenen & Zenuwstelsel') de holten in de zwellichamen gevuld met bloed, waardoor een erectie ontstaat. Een goede doorbloeding is dus een voorwaarde voor het krijgen van een erectie.

Er kunnen veel oorzaken voor impotentie zijn, bijvoorbeeld bepaalde aandoeningen van de bloedvaten in de onderbuik zoals bij diabetes (suikerziekte) of na een behandeling vanwege prostaatkanker. Verreweg de meeste gevallen van impotentie hebben echter geen strikt lichamelijke oorzaak, maar hebben te maken met psychische en/of relationele problemen. Een belangrijke oorzaak van impotentie is bijvoorbeeld depressie. Wat dat betreft kunnen middelen die de stemming verbeteren – zoals bepaalde drugs, maar ook geneesmiddelen – heilzaam werken.

Overigens moet men zich realiseren dat na het veertigste jaar bij vrijwel iedereen het seksuele prestatievermogen gestaag afneemt. Uiteraard heeft dat te maken met de biologische veroudering van het lichaam. Wat dat betreft moeten seksuele prestaties in het licht worden gezien van de voortplanting, en voortplanting op oudere leeftijd is strikt biologisch gezien minder geslaagd.

Hormonale  beïnvloeding?
Zoals iedereen weet, zijn er natuurlijk veel factoren die het seksueel functioneren van mannen en vrouwen bepalen. Behalve psychische, relationele en sociale problemen, spelen ook zuiver lichamelijke factoren een belangrijke rol. Vooral het hormonale stelsel is uiteraard van groot belang. Het mannelijke geslachtshormoon testosteron heeft bij mannen en ook enigszins bij vrouwen een stimulerende werking op het seksuele verlangen (zie ook androgenen in het onderdeel 'Geslachtshormonen' in de sectie 'Hormonen & Stofwisseling'). Let wel, dat is alleen geconstateerd bij personen met een flink tekort aan testosteron. Bij normaal gezonde mannen heeft extra testosteron beslist geen stimulerend effect. Hetzelfde geldt eigenlijk voor de seksualiteit bij vrouwen en de rol van vrouwelijke geslachtshormonen, de oestrogenen. Een tekort – bijvoorbeeld na de menopauze – kan leiden tot een drogere vagina en een afgenomen seksueel verlangen, waardoor het krijgen van een orgasme moeilijker wordt.

Uiteenlopende  middelen
Van oudsher werden (en worden) zeer uiteenlopende stoffen verkocht en gebruikt om de potentie te verhogen. Om enkele voorbeelden te noemen: het extract van de hoorn van de neushoorn (rinoceros) is in Aziatische landen mateloos populair als liefdesmedicijn. Het idee erachter berust op de overeenkomst tussen de vorm van de hoorn en die van een penis in erectie. Er wordt nog steeds goud geld betaald voor dit poeder, met het gevolg dat de neushoorn op het punt staat uit te sterven. Verkoop van het poeder is in de meeste westerse landen dan ook terecht verboden. Chemische analyse heeft overigens aangetoond dat er geen werkzame stoffen in rinohoorn zit.

Dat is wél het geval met het poeder van de Spaanse vlieg (cantharidine). Het cantharidine is zeer giftig; de reputatie als liefdesmiddel heeft deze stof te danken aan de irriterende werking op de urinewegen, met als bijkomstigheid het krijgen van een stijve penis. Een ander voorbeeld van een stof die nogal eens onder de toonbank werd verkocht, is yohimbine. Deze stof is afkomstig van de bast van een Afrikaanse boom. Behalve een vermeende seksstimulerende werking veroorzaakt het een verlaging van de bloeddruk en in een hoge dosering zelfs shock. Het is dus bepaald geen ongevaarlijke stof.

Er zijn ook ‘drugs’ waarvan gezegd wordt dat ze seksstimulerend zijn. Het bekendste voorbeeld is natuurlijk alcohol. Shakespeare schreef al in 1606: ‘… alcohol versterkt het verlangen, maar vermindert de prestatie …’. Waarschijnlijk hebben sommige drugs die bij het liefdesspel populair zijn, zoals amfetaminen, XTC, cocaïne, cannabis, precies hetzelfde effect. Deskundigen menen dat ze vooral stemmingsveranderingen veroorzaken. Door middelen die angsten en remmingen wegnemen, kan een onderdrukt libido wel eens opbloeien. Van een fysieke verbetering van seksuele impulsen en activiteit is echter geen sprake.

Serieuze  medicijnen
Als erectiestoornissen zo ernstig zijn dat een normale geslachtsgemeenschap vrijwel onmogelijk wordt (waardoor de kinderwens niet meer kan worden vervuld), kon vroeger met kunst- en vliegwerk toch wat worden gedaan. De man kan bij zichzelf met behulp van een auto-injector een vaatverwijdend middel in de penis inspuiten, waarna een erectie ontstaat. Geslachtsgemeenschap en een eventuele bevruchting zijn dan alsnog mogelijk. Met de combinatie fentolamine/papaverine (Androskat®) kon 50 tot 85 procent van de impotente mannen worden geholpen. Dat wil niet zeggen dat iedereen ook tevreden is met deze therapie. Zo’n injectie is voor velen een storende factor bij het bedrijven van de liefde. Bovendien heeft de therapie flink wat nadelen. Een aanhoudende (soms zelfs uren durende), pijnlijke erectie is het belangrijkste nadeel, maar er ontstaat ook plaatselijk littekenweefsel. Er bestaan verschillende alternatieven voor de injecties. Alprostadil (Vitaros®, Muse®) kan ook via een zogenaamde intra-urethrale stift of crème worden aangebracht, dat wil zeggen aan de binnenkant van de plasbuis van de penis. Verder is er een vacuümapparaat waarmee onderdruk rond de penis wordt gecreëerd, waardoor het bloed vanzelf de zwellichamen vult en een erectie ontstaat. Het zal duidelijk zijn dat ook deze methode heel wat te wensen overlaat.

En  toen  was  er  Viagra!
In 1998 werd met veel tamtam sildenafil op de markt gebracht, beter bekend als Viagra®. Het was het eerste middel dat via de mond (oraal) wordt ingenomen en werkzaam is bij impotentie, dat wil zeggen dat het effect heeft op het afgenomen vermogen om een erectie te krijgen. Eigenlijk is het middel een toevalstreffer. Vele jaren geleden was het middel door de geneesmiddelenfabrikant Pfizer ontwikkeld voor de behandeling van bepaalde hartpatiënten. Toen bleek dat het niet geheel aan de verwachting voldeed, werd het onderzoek gestopt. De mannelijke proefpersonen die ermee behandeld waren, vonden dat maar niks, want hun seksuele activiteiten waren zodanig verbeterd dat ze de verstrekte pillen niet meer wilden teruggeven. De fabrikant werd daarmee op een ander spoor gezet en ontdekte dat Viagra® in het bijzonder de bloedtoevoer naar de penis beïnvloedt. Een kwartier tot halfuur na orale inname worden de zwellichamen van de penis met bloed gevuld en is er sprake van een erectie die voldoende stijf is om geslachtsgemeenschap te hebben. Inmiddels is duidelijk geworden dat Viagra® bij 50 tot 70 procent van de mannen met potentiestoornissen (door uiteenlopende oorzaken) werkzaam is.

Toch bestaan er nogal wat misverstanden over dit ‘wondermiddel’, waardoor het vaak ten onrechte wordt gebruikt. Veel mannen menen dat het een afrodisiacum is, dus dat de seksuele begeerte wordt aangewakkerd. En dat doet Viagra® dus niet. Om een erectie te kunnen krijgen met Viagra®, moet men al seksueel geprikkeld zijn. Blijft die seksuele prikkeling achterwege, dan krijgt de man geen erectie. Een ander misverstand is dat het ook bij vrouwen werkzaam is. Niet dus.

Door het gigantische succes van Viagra® hebben ook andere medicijnfabrikanten nieuwe stoffen ontwikkeld, die minstens zo werkzaam zijn en vooral langer werken. Bijvoorbeeld vardenafil (merkloos, Levitra®), dat vergelijkbare eigenschappen heeft. Terwijl Viagra® en dus ook vardenafil niet langer dan vier tot vijf uur werken, zijn nieuwere stoffen aanzienlijk langer werkzaam. Sinds 2003 is tadalafil (merkloos, Cialis®) verkrijgbaar, dat eveneens al binnen een half uur werkt en maar liefst 24-36 uur werkzaam blijft. Of aan zo’n middel nu echt behoefte bestaat, is een tweede. Overigens wil dit niet zeggen dat de penis 24 uur of langer stijf blijft. Dat zou zelfs de grootste macho niet prettig vinden. Nee, net als normaal ontstaat de erectie alleen na seksuele prikkeling en na de geslachtsgemeenschap zal de penis gewoon verslappen. Binnen die periode van 24-36 uur kunnen echter meer erecties ontstaan, al naargelang de mate van prikkeling. In 2015 is een vierde stof aan het bestaande arsenaal toegevoegd, meer van hetzelfde dus. Het heet avanafil (Spedra®).

Op het gebied van de seksualiteit staat ons dus nog wel wat te wachten. En nu maar hopen dat het met de neushoorn een stuk beter zal gaan.

Bijwerkingen
Zoals elk ander medicijn, heeft Viagra® en z'n companen ook bijwerkingen: hoofdpijn (bij 16 procent van de gebruikers), opvliegers of blozen door vaatverwijding in het gezicht (bij 10 procent van de gebruikers) en een opgeblazen of misselijk gevoel in de maagstreek (bij 5 tot 12 procent van de gebruikers). In het begin was men zeer bezorgd over de vele hartinfarcten die optraden, waarvan sommige met dodelijke afloop. Uit een nadere analyse bleek echter dat het om (zware) hartpatiënten ging die na gebruik van Viagra® ineens dingen gingen doen die niet strookten met hun leeftijd en hun ziektebeeld. De relatie tussen het gebruik van Viagra® en het ontstaan van hartziekten is dus niet bewezen. Mannen die al een hartziekte hebben en dagelijks nitraten gebruiken om angina pectoris (zie het onderdeel 'Hartziekten' in de sectie 'Bloed & Bloedsomloop') te voorkomen, doen er goed aan geen Viagra® te gebruiken. Iemand die af en toe een nitraat gebruikt mag dat wél, mits hij dat in de 24 uur daarvoor niet heeft gebruikt.

Impotentie  als  bijwerking

Zoals hierboven is gezegd, zijn er veel factoren – zowel lichamelijke als psychische – die een rol spelen bij het seksueel functioneren van mannen en vrouwen. Er zijn nogal wat geneesmiddelen die één of meer van die factoren kunnen beïnvloeden en daardoor invloed hebben op ons seksleven. Meestal gaat het dan om middelen met een negatieve werking. Zo veroorzaken sommige medicijnen tegen hoge bloeddruk, zoals bètablokkers en plaspillen (in het onderdeel 'Hoge Bloeddruk' in de sectie 'Bloed & Bloedsomloop'), wel eens erectiestoornissen, terwijl bij gebruik van andere bloeddrukverlagende middelen ook stoornissen van de zaadlozing kunnen ontstaan. Kalmerende middelen, slaapmiddelen en andere medicijnen die op het centrale zenuwstelsel werken (te vinden in de onderdelen 'Angststoornissen' en 'Slaapstoornissen' in de sectie 'Hersenen & Zenuwstelsel'), kunnen het libido verminderen: de zin in vrijen neemt af. Bovendien kunnen ze de intensiteit van het orgasme uitdoven: er wordt minder plezier aan beleefd. Antidepressiva (in het onderdeel 'Depressieve Stoornissen' in de sectie 'Hersenen & Zenuwstelsel') kunnen het seksueel functioneren van depressieve patiënten, dat door de depressie ernstig verstoord kan zijn, gunstig beïnvloeden. Daar staat tegenover dat er ook gevallen bekend zijn waarbij door het gebruik van bepaalde antidepressiva juist negatieve seksuele bijwerkingen optraden zoals vertraging of zelfs uitblijven van de zaadlozing (zie ook hierna).

Sekse-verschillen?
Het is opvallend dat seksuele bijwerkingen van geneesmiddelen vooral bestudeerd zijn bij mannen. Dat ligt ook wel een beetje voor de hand. Het uitblijven van een erectie of zaadlozing is gemakkelijker vast te stellen dan de kwaliteit van het orgasme bij de vrouw. Men neemt echter aan dat bij het seksueel functioneren van vrouwen in principe dezelfde factoren een rol spelen. Een verstoring daarvan door geneesmiddelen zal dan ook grotendeels op dezelfde manier plaatsvinden, hoewel dit op een andere manier tot uiting komt. Libidoverlies, verminderde seksuele opwinding of orgasmestoornissen zullen bij vrouwen vooropstaan. Er moet overigens wel op gewezen worden dat bijwerkingen van geneesmiddelen niet per se bij iedere gebruiker optreden. Mensen die meer dan één geneesmiddelen tegelijk gebruiken, zullen dergelijke bijwerkingen echter vaker ondervinden. Gelukkig verdwijnen de bijwerkingen meestal wel wanneer men met het gebruik van het geneesmiddel stopt, of zelfs al wanneer de dosering wordt verlaagd.

Tot slot wat advies. Schaf beslist niet in allerlei louche zaken of via internet (zie ook https://www.internetpillen.nl) liefdespillen aan om het seksleven weer op ‘niveau’ te krijgen. Ze zijn niet alleen vreselijk duur, maar doen meestal niet wat ze beloven. Bovendien zijn ze meestal ook schadelijk.
Als een door een arts voorgeschreven ‘verdacht’ medicijn wordt gebruikt dat mogelijk negatieve seksuele bijwerkingen veroorzaakt, is het zinvol in overleg met de voorschrijver te overwegen de dosering te verlagen of het gebruik zelfs helemaal te staken. Vaak kan het middel worden vervangen door een ander middel zonder dergelijke bijwerkingen. Maar bedenk ook dat de meeste seksuele problemen niet het gevolg zijn van geneesmiddelen, maar dat ze tussen de oren ontstaan!
 

Voortijdige  zaadlozing

Voortijdige zaadlozing (premature ejaculatie, ejaculatio praecox) is een veel voorkomend probleem bij mannen. Het heeft grote invloed op de getroffen mannen en hun partners wat betreft het gevoel van eigenwaarde, ontevredenheid over hun seksuele relaties en interpersoonlijke problemen. Voortijdige zaadlozing werd oorspronkelijk beschouwd als een psychologisch probleem en decennialang uitsluitend behandeld met gedragstherapie en cognitieve therapie, echter met wisselend succes.
Uit een bevolkingsonderzoek in 2005 onder gezonde mannen naar de daadwerkelijke tijd die het gemiddeld duurt voordat een man na vaginale penetratie klaarkomt - de zogenaamde intravaginale ejaculatielatentietijd (IELT) - bleek die tijd gemiddeld 5,4 tot 6 minuten te bedragen. Deze waarden worden sindsdien als een normale IELT beschouwd. Van voortijdige zaadlozing is sprake als de zaadlozing altijd binnen één minuut na vaginale pentratie plaatsvindt. Daarbij is het onmogelijk de zaadlozing bewust te vetragen.

Al vrij lang is bekend dat bepaalde antidepressiva, met name de SSRI's (zie ook antidepressiva in het onderdeel 'Depressieve Stoornissen' in de sectie 'Hersenen & Zenuwstelsel'), deze IELT fors kunnen verlengen. Dit zou dus als een vervelende bijwerking van deze middelen kunnen worden beschouwd bij mannen die een normale IELT hebben. Maar bij mannen met te haastig zaad zou deze bijwerking weleens als gunstige hoofdwerking kunnen optreden. Het zal echter duidelijk zijn dat SSRI's die worden toegepast bij de behandeling van depressieve stoornissen, niet bepaald geschikt zijn om een zaadlozing te beïnvloeden. Ze zijn ontwikkeld om gedurende lange tijd (maanden tot jaren) dagelijks trouw te worden ingenomen teneinde een constante concentratie in het bloed te verkrijgen en daarmee een stabiele antidepressieve werking. De eisen die gesteld worden aan een werkzaam middel om de zaadlozing uit te stellen, zijn dan ook van een andere orde dan die van een antidepressivum.

Met de komst van dapoxetine (Priligy®) in 2013 is er nu een SSRI-achtig middel verkrijgbaar dat dezelfde vertragende werking op de zaadlozing heeft als de oorspronkelijke SSRI's die bij de depressiebehandeling worden gebruikt maar wel met wat andere eigenschappen. Het heeft namelijk een vrij snelle werking (na 1-2 uur) en wordt ook snel weer afgebroken (na enkele uren is de stof vrijwel uit het lichaam verdwenen). Hierdoor kan dapoxetine op 'zo nodig' (on demand) basis worden toegepast, dat wil zeggen: het middel innemen enkel en alleen als men de liefde wil gaan bedrijven. Het middel is dus niet bedoeld voor continu dagelijks gebruik zoals de oorspronkelijke SSRI's. Onderzoek bij ruim 4000 mannen met haastig zaad wees uit dat de gemiddelde IELT met een factor 2,5 tot 3 toenam. Tevens werd door de deelnemers van het onderzoek een toegenomen beheersing van de zaadlozing, een verminderde spanning en een beter gevoel over de liefdesdaad waargenomen. Bijwerkingen waren dosisafhankelijk: misselijkheid, diarree, hoofdpijn, duizeligheid, slapeloosheid, vermoeidheid. Zij waren soms ook de oorzaak van het staken van verdere deelname aan het onderzoek bij 4% (30 mg dosis) en 10% (60 mg dosis) van de mannen. Hoewel dapoxetine het enige middel is dat officieel in Nederland is geregistreerd voor de indicatie 'voortijdige zaadlozing', zijn er twee andere antidepressiva van het type SSRI's die door huisartsen ook worden voorgeschreven. Het zijn paroxetine (merkloos, Seroxat®) en sertraline (merkloos, Zoloft®). Er zijn twee opties voor het gebruik. De ene is dagelijks een tabletje slikken. De andere optie is het gebruik on demand. Ze moeten dan wel drie tot vier uur voor de 'geplande' seksuele activiteit worden ingenomen. De bijwerkingen zijn dezelfde als die van dapoxetine, maar ze zijn een stuk goedkoper. Dit laatste is een handig weetje want geen van de hier genoemde middelen wordt vergoed als ze voor deze indicatie worden voorgeschreven!

Externe links:
    https://www.thuisarts.nl (Thuisarts.nl; Nederlands Huisartsen Genootschap)
    https://www.apotheek.nl (Apotheek.nl; KNMP)
    https://www.nhg.org (Nederlands Huisartsen Genootschap)
    https://www.internetpillen.nl (Het gevaar van internetpillen! VWS)
    https://www.farmacotherapeutischkompas.nl (Farmacotherapeutisch Kompas)
    https://www.ge-bu.nl (Geneesmiddelenbulletin)

Terug