|
HUIDAANDOENINGEN Huidinfecties
Schimmelinfecties Ondanks het feit dat de algemene lichaamshygiëne de laatste decennia sterk verbeterd is, heeft dit niet geleid tot een daling van het aantal schimmelinfecties op de huid (dermatomycosen). Enkele hygiënische maatregelen werken juist averechts. Veelvuldig en intensief wassen met zeep bevordert het ontstaan van schimmelinfecties van de huid. Als de huid sterk doorweekt is en met zeep of andere middelen ontvet is, vinden schimmelsporen een goede voedingsbodem. Ook het dragen van sokken en schoenen van kunststof materialen bevordert het ontstaan van schimmelinfecties aan de voeten. Mensen die in een vochtige omgeving werken, lopen een groter risico, bijvoorbeeld verpleegkundigen, wasserij- en keukenpersoneel en mensen die vaak in zwembaden, gemeenschappelijke douches of kleedkamers komen, zoals sporters. Veel schimmelsoorten hebben een voorkeur voor de huid. Men noemt ze dermatofyten. Ze hebben gemeen dat ze zich in de hoornlaag van de huid ophouden en in principe op elke plaats een infectie kunnen veroorzaken. Zijn de voeten en tenen de voorkeursplaatsen, dan spreekt men van voetschimmel of zwemmerseczeem (tinea pedis, ‘athlete’s foot’). Deze aandoening wordt meestal gekenmerkt door een vochtige, schilferende en weke huid tussen de tenen en gaat gepaard met roodheid, kloven en beschadigingen. Aan de onderkant van de tenen kunnen zich al of niet ingedroogde blaasjes bevinden en een roodverkleurde huid met pijnlijke kloven. Pijn en jeuk kunnen het lopen belemmeren. Zijn de liezen en de romp aangedaan, dan spreekt men vaak van ringworm (tinea corporis, trichofytose). Bij ringworm zijn ronde haarden met roodheid, schilfering en puistjes zichtbaar. In een later stadium verbleekt de roodheid in het centrum van de haarden, zodat deze een ringvormig uiterlijk krijgen; vandaar de naam ‘ringworm’. Minder frequent worden de handen, de armen, de oksels, de benen en het gezicht aangedaan. Bij kinderen kunnen bepaalde schimmelsoorten de behaarde hoofdhuid en de haren infecteren: hoofdschimmel (tinea capitis, favus, ook wel eens kletskop genoemd). Dit kan tijdelijk tot haarverlies leiden. Als de nagels zijn aangetast, spreekt men van kalknagels (onychomycosen).
Lokale middelen Bij schimmelinfecties met ernstige ontstekingsreacties kan een combinatie van een lokaal antimycoticum met een lokaal corticosteroïd overwogen worden. Gebleken is dat klachten als jeuk, pijn en nattende afscheiding sneller verdwijnen wanneer aan het antimycoticum een zwak werkzaam corticosteroïd als hydrocortison is toegevoegd. Zo wordt de combinatie miconazol-hydrocortison (merkloos, Daktacort®) nogal eens gebruikt. Nadat de ernstigste ontstekingsverschijnselen na enige dagen zijn verdwenen, kan de schimmelinfectie verder behandeld worden met alleen miconazol. Schimmelinfecties van de huid zijn meestal zeer hardnekkig, waardoor de behandeling vele weken tot maanden kan duren. Bij zwemmerseczeem is een tweemaal daagse applicatie – bijvoorbeeld ’s morgens bij het aankleden en ’s avonds bij het uitkleden – met een antimycoticum-bevattende crème gedurende minstens drie tot vijf weken in principe afdoende. Van belang is dat de crème wordt aangebracht nadat de voeten goed zijn gewassen (bij voorkeur niet met zeep, maar met lauw water), goed zijn afgedroogd en de schilfers voorzichtig zijn verwijderd. Meestal wordt aangeraden ook tussen de tenen wat poeder met antimycoticum te strooien, en ook in de sokken en schoenen. Als men veel last van zweetvoeten heeft, is het raadzaam tussentijds schone sokken aan te trekken.
Orale middelen De frequentst optredende bijwerkingen van terbinafine en itraconazol zijn maag-darmstoornissen: opgezet gevoel, minder eetlust, misselijkheid, lichte buikpijn, diarree. Ook niet-ernstige huidreacties (roodheid, jeukende bulten) of spierpijn kunnen voorkomen. Wat minder frequent treden smaak- en reukveranderingen op, waaronder smaakverlies. Nadat men met de behandeling is gestopt, komt de smaak in de meeste gevallen binnen enkele maanden terug. Wat men meestal niet weet, is dat de schimmels die verantwoordelijk zijn voor de hoofdschimmel, vaak afkomstig zijn van huisdieren, in het bijzonder van katten. Als dat het geval is, is het verstandig de dieren ook te laten behandelen of te ontsmetten door de dierenarts. De belangrijkste infectiebron is dan verdwenen en daarmee is de kans op terugkeer van deze hinderlijke aandoening erg klein. Schimmelinfecties van de nagels worden vrijwel altijd door bepaalde huidschimmels veroorzaakt. In veel gevallen gaat het om een cosmetisch probleem: kalknagels. Andere klachten ontbreken meestal. Een succesvolle behandeling is alleen mogelijk met oraal gebruik van antimycotica gedurende lange tijd. Kalknagels kunnen zowel met terbinafine als met itraconazol succesvol worden behandeld. De behandelingsduur is tamelijk lang, zes tot twaalf weken of langer, waardoor de kans op bijwerkingen (zie hierboven) niet gering is.
Externe links:
Koortslip Een koortslip (herpes labialis) is een veelvoorkomende aandoening,
die veroorzaakt wordt door een infectie met het
herpes-simplex-virus.
Ditzelfde virus kan ook een infectie van de geslachtsdelen (herpes genitalis;
zie ook het onderdeel 'SOA' in de sectie 'Seks & Voortplanting') of van de ogen (herpes-simplexkeratitis;
zie ook 'Oogaandoeningen' in de sectie 'Oog- & Oordoeningen') veroorzaken. De verschijnselen
van een koortslip zijn blaasjes of zweren rond de mond, die voorafgegaan worden
door jeuk, pijn, irritatie of een branderig gevoel. Besmetting kan optreden
tijdens zoenen of orale seks. Hoewel een koortslip na acht tot tien dagen
spontaan herstelt, kan de infectie van tijd tot tijd terugkomen, zelfs na vele
jaren. Het vervelende is dat het virus waarschijnlijk levenslang aanwezig
blijft, hoewel het niet altijd even actief is. Koorts, zonlicht of het gebruik
van geneesmiddelen die de afweer verminderen, kunnen het virus opnieuw
activeren. Mogelijk geldt dat ook voor stress, vermoeidheid en menstruatie,
hoewel dat nooit met zekerheid is aangetoond. Vele middelen die voor de behandeling van een koortslip verkrijgbaar zijn, zijn niet werkzaam. Het enige middel waarvan enige werkzaamheid kan worden verwacht, is een crème met aciclovir cutaan (merkloos, Koortslip crème®, Zovirax koortslip®). Het is alleen werkzaam als het bij de eerste symptomen van een naderende koortslip (jeuk, branderig gevoel) meteen wordt gebruikt. Als er al blaasjes of zweren zichtbaar zijn, heeft het gebruik van aciclovir geen zin meer. De crème moet vijfmaal per dag (met tussenpozen van ca. 4 uur) gedurende vier dagen per week worden opgebracht. Maar dit is beslist geen garantie dat deze hinderlijke aandoening daarmee voorgoed tot het verleden behoort.
Gordelroos Gordelroos (herpes zoster) is een huidinfectie die wordt veroorzaakt door het varicella-zostervirus (zie ook gordelroos in het onderdeel 'Zenuwpijn' in de sectie 'Pijn & Pijnbestrijding'). Dit is een herpesvirus dat identiek is aan het virus dat waterpokken veroorzaakt. Meestal op de romp ontstaan groepen blaasjes met een rode verkleuring van de huid in het gebied van een gevoelszenuw. De aandoening, die met jeuk en hevige pijn gepaard kan gaan, duurt meestal enige weken en geneest vanzelf. In de acute fase kan aciclovir (merkloos, Zovirax®), famciclovir (merkloos) of valaciclovir (merkloos, Valaciclovir FNA, Zelitrex®) worden gegeven via de mond (oraal), waardoor de klachten minder hevig zijn en de infectie wat sneller geneest. Let wel, het middel dient binnen 48 uur na het optreden van de huiduitslag te worden ingenomen, anders heeft de behandeling geen zin! Het voordeel van famciclovir en valaciclovir boven aciclovir is dat deze middelen driemaal per dag gedurende een week in plaats van vijfmaal per dag gedurende een week moet worden ingenomen. De bijwerkingen van aciclovir, valaciclovir en in iets mindere mate famciclovir zijn misselijkheid, hoofdpijn, vermoeidheid en huiduitslag. Bij een klein deel van de patiënten ontstaat na de spontane genezing van de blaasjes echter een zeer vervelende complicatie: de zogenoemde postherpetische neuralgie. De kenmerken daarvan zijn pijn en hevige jeuk, die vele maanden tot zelfs jaren kunnen duren. In enkele onderzoeken is gebleken dat aciclovir, famciclovir of valaciclovir uitsluitend het acute stadium van gordelroos gunstig kan beïnvloeden, maar geen effect heeft op de postherpetische pijn. Ook de gebruikelijke pijnstillers en zelfs via de mond toegediende corticosteroïden zijn uitgetest bij postherpetische pijn, maar vrijwel altijd zonder succes. De mogelijkheden om de pijn toch te verzachten, worden in het onderdeel 'Zenuwpijn' in de sectie 'Pijn & Pijnbestrijding' uitvoerig besproken. Sinds 2010 bestaat de mogelijkheid middels vaccinatie met het zogenaamde varicella zostervaccin (Zostavax®) het optreden van gordelroos en postherpetische neuralgie te voorkomen. Het is bestemd voor personen ouder dan 50 jaar. Onderzoek toonde aan dat vaccinatie van 60-jarigen en ouder het aantal gevallen van gordelroos halveerde en dat er bovendien een reductie was van de ernst van postherpetische neuralgie. De Gezondheidsraad heeft echter twijfels geuit in een rapport (juni 2016): het risico op het krijgen van gordelroos voor iemand van 70 jaar daalt door vaccinatie van 11, 8 naar 9,8% en het risico op postherpetische neuralgie van 4,7 naar 4%. Na drie jaar is het beschermende werkiing van de prik gehalveerd en na acht jaar is het vaccin vrijwel helemaal uitgewerkt. De Gezondheidsraad is dan ook van mening dat het vaccin niet in het Rijksvaccinatieprogramma thuis hoort. Tegen de tijd dat er een effectiever vaccin op de markt is kan het zinvol zijn vaccinatie tegen gordelroos opnieuw te overwegen. Wratten Wratten komen veel voor, in het bijzonder bij kinderen en jonge volwassenen.
Meestal
zitten ze op de handen, vooral de vingers, en minder vaak op de voetzolen. Ze
worden veroorzaakt door een aantal virussen uit de groep popovavirussen. Ze zijn
in
lichte mate besmettelijk. Op de handen zien ze eruit als kleine verheven
zwellingen
met een ruw oppervlak, soms komen ze in groepen voor. Gewoonlijk zijn er geen of
weinig klachten. Afhankelijk van de plaats waar ze zich bevinden, kunnen wratten
erg hinderlijk zijn, ook om cosmetische redenen. Op de voetzolen kunnen ze
pijnlijk
zijn tijdens het lopen. Wratten verdwijnen vaak vanzelf. Als ze zo hinderlijk of pijnlijk zijn dat ze moeten worden verwijderd, zijn er diverse methoden. De hardnekkigste exemplaren kunnen worden verwijderd met vloeibare stikstof (‘wegvriezen’) of door ze chirurgisch weg te snijden. Een hoge concentratie salicylzuur (merkloos, Formule W®, Salicylzuur FNA), eenmaal per dag op de wrat aangebracht en afgedekt met een pleister, is eveneens effectief. Genitale wratten worden met imiquimod (Aldara®, Zyclara®) of podofyllotoxine (Condyline®, Wartec®) als crème of applicatievloeistof aangebracht, behandeld (zie ook het onderdeel 'SOA' in de sectie 'Seks & Voortplanting').
Externe links:
Impetigo Impetigo is een besmettelijke huidinfectie die wordt veroorzaakt door
stafylokokken- of streptokokken-bacteriën, of door beide. De infectie vertoont zich meestal in het
gelaat, op
de rugzijde van de handen en op de armen. Er vormen zich slappe blaren die
vrijwel
direct kapotgaan, waardoor nattende, rode plekken ontstaan, hetgeen met veel
jeuk
gepaard gaat. Er ontstaan ook korsten (‘krentenbaard’), die na enkele dagen
loslaten
en door andere korsten worden vervangen. Deze aandoening komt nogal eens voor
bij kinderen op de leeftijd van vijf tot zeven jaar. Door de besmettelijkheid
ziet men
soms groepinfecties, bijvoorbeeld op school, in de speeltuin (zandbak) of op de
camping.
Bij baby’s kan een potentieel ernstige vorm van impetigo voorkomen. De behandeling bestaat uit het aanbrengen van een crème of zalf met fusidinezuur (merkloos, Affusine®, Fucidin®), mupirocine (Bactroban®) of tetracycline cutaan (merkloos, Tetracycline FNA) op de aangetaste huidgedeelten. Verder zijn hygiënische maatregelen van groot belang: niet krabben of peuteren, handen regelmatig wassen met desinfecterende zeep en afdrogen met schone handdoeken. Wanneer de lokale behandeling niet helpt en er tevens sprake is van koorts, wordt de behandeling voortgezet met een orale penicilline-kuur. Flucloxacilline (merkloos, Floxapen®) is dan het penicillinepreparaat van voorkeur (voor meer details zie penicillinen in het onderdeel 'Antibiotica & Ziekteverwekkers' in de sectie 'Infectieziekten'). Steenpuisten Steenpuisten (furunkels) zijn infecties van een haarzakje of een zweetklier,
veroorzaakt
door etterbacteriën (stafylokokken). De infectie breidt zich in de omgeving van de huid
uit,
waarna een etterbuil (abces) ontstaat. Steenpuisten komen het meest voor bij
mannen.
Rosacea Rosacea is een rode uitslag in het midden van het gezicht die vaak gepaard gaat
met een branderig gevoel of jeuk. Rosacea betekent letterlijk 'rood als een
roos'. Het wordt ook wel couperose genoemd. Hoewel rosacea tamelijk effectief met
antibacteriële middelen kan worden behandelijk, is
onduidelijk of en zo ja welke micro-organismen/bacteriën verantwoordelijk zijn
voor deze aandoening. De oorzaak is dus onbekend, maar erfelijkheid speelt
mogelijk een rol. De aandoening komt meer voor bij blonde of rossige personen bij
zowel vrouwen als mannen tussen 30 en 50
jaar. De symptomen kunnen erger worden na het eten van een gekruid gerecht, het
drinken van alcohol of het binnengaan van een warme ruimte. Bij 30% van de
patënten komt het familiair voor. Als duidelijk is dat de rosacea verergert door
gekruid voedsel, alcohol of koffie, doet men er goed aan deze zoveel mogelijk te
vermijden. Hetzelfde geldt voor blootstelling aan zonlicht en het gebruik van
een corticosteroïd-crème of-zalf. Een geheel nieuwe aanpak is een lokale behandeling met endolysine. Hiermee wordt een groep van enzymen aangeduid die afkomstig is uit zogenaamde bacteriofagen, meestal aangeduid met fagen. Dit zijn kleine virussen die in staat zijn hele specifieke bacteriën te infecteren en uit te schakelen. Dat doen zij door de enzymatische werking van endolysine waarbij de bacteriële celwand wordt opengeknipt waarna de bacterie het loodje legt. Dat gebeurt heel selectief: elke soort bacterie heeft zijn eigen faag, die op zijn beurt zijn eigen endolysine heeft. Uit tal van onderzoeken blijkt dat de betreffende bacteriën niet resistent lijken te worden tegen de dodelijke werking van het endolysine. Dat is dus een groot verschil met antibiotica die wel degelijk minder effectief worden door resistentie-ontwikkeling van de bacteriën die ze moeten bestrijden. Op basis van genoemde endolysines is enkele jaren geleden onder de merknaam Gladskin® een serie huidproducten op de markt gebracht, waarin een endolysine is verwerkt dat alleen de bacterie Staphylococcus aureus doodt; naar schatting 80% van alle bacteriële huidinfecties wordt door deze bacterie veroorzaakt. De producten die op dit moment verkrijgbaar zijn in de vorm van crèmes en huidgels blijken zeer effectief tegen rosacea, maar ook tegen huidaandoeningen als eczeem (zie 'Huidallergie' in deze sectie) en acne (zie deze sectie 'Huidaandoeningen'). Omdat het verwerkte endolysine specifiek tegen Staphylococcus aureus werkt, worden de andere bacteriesoorten die de huid bevolken met rust gelaten. In tegenstelling tot breedspectrum-antibiotica, waar ook de 'goede' bacteriën het moeten ontgelden, blijft bij deze huidproducten de normale huidflora intact. Op dit moment is Gladskin® nog als 'medisch hulpmiddel' verkrijgbaar bij de apotheek of drogist dus zonder recept, maar het middel wordt dus ook niet vergoed.
Wondroos Wondroos (erysipelas) is een acuut optredende huidinfectie, veroorzaakt door
streptokokken-bacteriën. Er verschijnt een helderrode plek, vaak in de buurt van een wond.
Deze
plek verspreidt zich en heeft een gespannen, glimmend en glanzend, warm en rood,
gezwollen oppervlak, dat pijnlijk is. Dit gaat gepaard met (hoge) koorts,
rillingen en
malaise. De infectie komt vaak op de wang of het been voor. Zonder behandeling
kan
de infectie bij zeer jonge en oude mensen door uitbreiding van het proces
complicaties
veroorzaken, soms zelfs met dodelijke afloop. Met behulp van antibiotica die via de mond (oraal) moeten worden toegediend, heeft men de ziekte doorgaans snel onder controle. De penicilline-preparaten feneticilline (Broxil®) of fenoxymethylpenicilline (merkloos) zijn eerste keuze; ze moeten dan driemaal daags gedurende tien tot veertien dagen worden geslikt. Werken deze middelen onvoldoende dan is er mogelijk sprake van een menginfectie met stafylokokken-bacteriën. Dan moet meteen uitgeweken worden naar flucloxacilline (merkloos, Floxapen®), eveneens een penicillinepreparaat maar vooral werkzaam tegen stafylokokkeninfecties (voor meer details zie penicillinen in het onderdeel 'Antibiotica & Ziekteverwekkers' in de sectie 'Infectieziekten'). Afgezien van penicillineovergevoeligheid veroorzaken de hier genoemde penicillinepreparaten vrijwel nooit bijwerkingen. Als er sprake is van penicillineovergevoeligheid, is azitromycine (merkloos, Zithromax®), claritromycine (merkloos, Klacid®), clindamycine (merkloos, Dalacin C®) of erytromycine (merkloos, Erythrocine®, Erythrocine-ES®) het alternatief. Deze middelen kunnen als bijwerking soms maag-darmstoornissen (misselijkheid, buikpijn, diarree) veroorzaken (voor meer details zie macroliden in het onderdeel 'Antibiotica & Ziekteverwekkers' in de sectie 'Infectieziekten').
Ziekte van Lyme De ziekte van Lyme, genoemd naar Old Lyme, een stadje in de Amerikaanse staat Connecticut waar de ziekte het eerst (1975) werd geconstateerd, wordt veroorzaakt door de bacterie Borrelia burgdorferi, een reden waarom de ziekte ook wel borreliose of lymeborreliose wordt genoemd. Een andere medische naam is erythema migrans, vanwege de eerste verschijnselen van deze ziekte op de huid. De ziekte wordt op de mens overgebracht door geïnfecteerde teken (Ixodes ricinus, enkele millimeters grote, spinachtige insecten) die zich in struikgewas en bosschages ophouden. Besmetting vindt gewoonlijk pas plaats nadat de geïnfecteerde teek minstens 24 uur op het lichaam vastgezogen heeft gezeten. Na enkele dagen tot weken verspreiden de bacteriën zich via de lymfe- en bloedbaan naar andere organen of delen van de huid. Niet alle teken zijn besmet met de gevreesde bacterie; geschat wordt dat er jaarlijks enkele tienduizenden Nederlanders een tekenbeet oplopen en dat een kwart er ziek van wordt.
Kenmerkend voor de ziekte is dat zich na enkele dagen tot weken op de plaats van
de tekenbeet een ronde, rode plek ontstaat, die zich langzaam uitbreidt tot een
ring met een diameter van 5 tot 15 cm, het zogeheten erythema migrans
(letterlijk: verplaatsende roodheid).
Vrijwel de helft van de patiënten ontwikkelt snel na het verschijnen van de
grote rode plek meerdere, vaak kleinere, rode plekken elders op de huid. Soms
gaan de huidverschijnselen gepaard met koorts, moeheid, hoofdpijn, spierpijn,
stijve nek en gewrichtspijnen. Dit eerste stadium van de ziekte gaat vaak na
enige tijd spontaan voorbij, ook zonder antibiotische behandeling. Als daarna (maanden tot
jaren) zich geen andere verschijnselen voordoen, moet de patiënt als genezen
worden beschouwd. Toch kunnen zich na verloop van tijd nadat de
huidverschijnselen verdwenen zijn, geheel andere symptomen voordoen.
Bijvoorbeeld gewrichtsproblemen (artritis), met name in het kniegewricht.
Ook kunnen neurologische problemen ontstaan zoals tintelingen in arm, been of
romp, aangezichtsverlamming of zelfs hersenvliesontsteking (meningitis).
Ernstige hartcomplicaties kunnen ook optreden.
Antibiotica Overigens is het altijd zinvol om in gebieden waar veel teken voorkomen, armen en benen bedekt te houden om het risico van een beet te beperken. Teken kunnen op afstand worden gehouden door op onbedekte lichaamsdelen een insectenwerend middel (‘repellent’) te gebruiken dat 30 à 50 procent diëthyltoluamide (merkloos, meestal DEET genoemd) bevat, bijvoorbeeld Care Plus® DEET.
Externe links: |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
