LUCHTWEGEN  &  ADEMHALING

HOOIKOORTS

De typische verschijnselen van hooikoorts zijn een verstopte neus of juist een loopneus, aanhoudend niezen, tranende ogen, jeuk in neus, ogen en keel. Deze ongemakken duren soms vele weken. Naar schatting heeft minstens 10 procent van alle mensen in Nederland er minstens één keer per jaar last van.

Allergie

Hooikoorts heeft niets met koorts te maken, maar wel een beetje met hooi. Deze hinderlijke aandoening is namelijk het gevolg van overgevoeligheid (allergie) voor stuifmeel van gras (‘hooi’) en enkele boomsoorten (els, berk, wilg). Deze stuifmeelkorrels – ook wel pollen genoemd – bevatten zogenoemde allergenen (eiwitachtige structuren) die bij mensen die daarvoor overgevoelig (gesensibiliseerd) zijn, allergische reacties kunnen veroorzaken (zie ook de onderdelen jeuk en huidallergieën in de sectie 'Huidaandoeningen'). Komt het neusslijmvlies via de buitenlucht in contact met een dergelijk allergeen, dan ontstaat een hevige reactie met bepaalde cellen (mestcellen) die zich in dat slijmvlies bevinden. Uit deze mestcellen wordt een zeer actieve stof vrijgemaakt, histamine genaamd, die allerlei reacties teweeg brengt. Verwijding van en vochtuittreding uit bloedvaten veroorzaken roodheid en zwelling van het slijmvlies; prikkeling van slijmklieren leidt tot een verhoogde slijm- en traanvorming. Histamine veroorzaakt ook jeuk, die niet alleen hinderlijk is, maar ook het niezen opwekt. Het gezwollen neusslijmvlies en het waterige slijm dat wordt afgescheiden (loopneus) is vergelijkbaar met de verschijnselen bij een zware neusverkoudheid. Neusverkoudheid heet in het medische jargon rinitis, terwijl hooikoorts pollinose of allergische rinitis (rhinitis allergica) wordt genoemd.

Indien ook oogklachten optreden, spreekt men van allergische conjunctivitis (zie ook allergische conjunctivitis in het onderdeel 'Oogaandoeningen' in de sectie 'Oog- & Ooraandoeningen'). Veelal zijn deze symptomen een onderdeel van hooikoorts, maar ze kunnen ook zelfstandig optreden door direct contact van allergenen (pollen, stof) met mestcellen in het oogbindvlies (conjunctiva) van het oog.

In de laatste 30 jaar is het optreden van hooikoorts fors gestegen; naar schatting één op de tien personen heeft jaarlijks last van hooikoorts.

Hooikoortsseizoen

Behalve dat neusverkoudheid meestal door een virus wordt veroorzaakt, is er nog een ander verschil met hooikoorts. Van hooikoortsaanvallen heeft men vooral in het voorjaar en in de zomer last, terwijl neusverkoudheid meestal in de herfst en in de winter voorkomt. Wanneer men overgevoelig is voor stuifmeel van bomen, kan de hooikoorts al in maart of april optreden, want dan bloeien de meeste bomen. Mensen die overgevoelig zijn voor pollen van grassen, zullen vooral in juni, juli en augustus last hebben, omdat dan de grassen bloeien en er ook wordt gehooid.

Toch kunnen hooikoortsklachten ook wel eens in andere jaargetijden voorkomen. Het gaat dan om een overgevoeligheid voor andere ingeademde allergenen dan pollen, bijvoorbeeld huisstofmijtallergenen (de huisstofmijt is een minuscuul insectachtig beestje dat zich bij voorkeur in huisstof en beddengoed ophoudt) of huisdierallergenen. In zo’n geval noemt men het liever geen hooikoorts, maar allergische rinitis. Er bestaat ook een aandoening met vrijwel precies dezelfde klachten als bij hooikoorts, maar waarbij geen allergie kan worden vastgesteld. Men spreekt dan van niet-allergische, hyperreactieve of vasomotorische rinitis (of rhinitis vasomotorica). Niet-allergische prikkels als stof, rook, temperatuurveranderingen, inspanning etc. kunnen dan reacties uitlokken.

In het algemeen is het niet moeilijk om vast te stellen of iemand hooikoorts heeft. De verstopte neus, de tranende ogen, het niezen en soms de hoofdpijn spreken boekdelen. Vooral als ze tijdens droog en zonnig weer optreden. Vaak blijkt dat bij andere familieleden ook hooikoorts of andere allergische aandoeningen (eczeem, astma) voorkomen. Door aanvullend bloedonderzoek kan bevestigd worden dat het echt om allergie gaat. Met huidpriktests kan worden bepaald welk (pollen)allergeen de boosdoener is. In de huid van de rug of de arm wordt een aantal verschillende allergenen ingespoten en aan de hand van de plaatselijke reacties van de huid kan men vaststellen voor welk allergeen men overgevoelig is.

Preventie

Bij de behandeling van hooikoorts moet men om te beginnen proberen het contact met allergenen te vermijden. Bij pollenallergie zal men bij buitenactiviteiten rekening moeten houden met de weersomstandigheden, bijvoorbeeld door te luisteren naar het hooikoortsweerbericht. Ga bij mooi, droog zomerweer niet zelf het gras maaien, plan de vakantie bij voorkeur in een niet-pollenrijk gebied, bijvoorbeeld aan zee. Bij huisstofmijtallergie kan men ook een aantal maatregelen nemen om contact met allergenen te vermijden. Vochtbestrijding in huis, speciale, allergeenvrije hoezen voor matras en hoofdkussen en een gladde vloerbedekking in de slaapkamer zijn soms heel nuttig. Bij allergie voor huisdieren helpt alleen het wegdoen van het dier.

Immunotherapie

Men kan ook proberen de overgevoeligheid voor allergenen te verminderen door een kuur met een aantal injecties. Dat heet immunotherapie of hyposensibilisatie. Extracten van allergenen waarvoor men overgevoelig is, worden onderhuids geïnjecteerd in een oplopende dosering, meestal wekelijks of tweewekelijks gedurende drie tot vijf jaar. Niet alle (KNO-)artsen zijn enthousiast over de resultaten van deze kuren. Soms verminderen de hooikoortsklachten binnen enkele maanden, maar dat is nooit helemaal zeker. Er bestaat ook een korte kuur van drie injecties vlak voor het pollenseizoen, maar daarvan staat helemaal niet vast of hij werkt. De laatste jaren wordt ook toediening van allergeenextracten via het mondslijmvlies (onder de tong, sublinguaal) gepropageerd alsmede orale toediening (dus via de mond innemen) van diverse typen allergeenextracten. Dat zou even effectief, maar een stuk veiliger zijn als toediening per injectie. Desondanks bleek uit een Nederlands onderzoek dat in 2010 in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde werd gepubliceerd, dat de resultaten van sublinguale immunotherapie bij kinderen met hooikoorts na twee jaar behandelen niet verschilde van een therapie met een placebo (= fopmiddel).

Er is tegenwoordig een enorm aanbod van allergeenextracten beschikbaar tegen de gangbare allergieën die hooikoortsklachten opwekken zoals graspollen, boompollen, huisstofmijt, katten en honden. Bekende namen van geregistreerde merkpreparaten op dit gebied zijn Allergovit®, Alutard SQ®, Depothal®, Grazax®, Oralair®, Pollinex® en Purethal®. Er zijn ook nogal wat niet-geregistreerde allergeenextracten op de markt, die niet voor vergoeding door de zorgverzekeraar in aanmerking komen. De hier genoemde preparaten hebben vaak verschillende doseerschema's. Tot nu toe zijn er geen aanwijzingen gevonden voor onderlinge verschillen in effectiviteit.

Medicijnen

Hooikoortsmedicijnen bestrijden of voorkomen alléén de klachten, maar doen niets tegen de oorzaak en hebben ook geen invloed op het beloop van de allergie. Het gaat hierbij om zogenaamde allergiemiddelen (ook wel anti-allergica genoemd):

• antihistaminica, nasaal (lokaal via de neus) of oraal (via de mond) toegediend;

• cromoglicinezuur, nasaal (lokaal via de neus) toegediend;

• nasale corticosteroïden, nasaal (lokaal via de neus) toegediend.

Daarnaast kunnen ook zogenaamde decongestiva worden gebruikt. Deze middelen doen het gezwollen neusslijmvlies slinken en kunnen tegen alle vormen van rinitis worden gebruikt ongeacht de oorzaak, dus ook tegen neusverkoudheid (zie ook 'Verkoudheid' in het onderdeel 'Luchtweginfecties' in de sectie 'Luchtwegen & Ademhaling').

Stroomdiagram van de medicatie bij hooikoorts en andere vormen van neusontsteking.

Er is een redelijke tot goede medicatiegevoeligheid voor de gebruikelijke hooikoortsmedicijnen (zie onderstaande tabel). De individuele variatie met betrekking tot de effectiviteit is echter groot. Bij de individuele patiënt kan in de loop der jaren de effectiviteit (sterk) veranderen. De medicatiegevoeligheid is met name groot bij de seizoensgebonden vorm van hooikoorts. Bij onvoldoende resultaat worden ook combinaties van antihistaminica met nasale corticosteroïden toegepast. De niet-seizoensgebonden vorm van hooikoorts reageert duidelijk minder goed op anti-allergica. Dat geldt in feite ook voor hyperreactieve of vasomotorische vorm van rinitis. Deze aandoening reageert doorgaans alleen op nasale corticosteroïden.

Antihistaminica
In principe zijn er twee behandelingsmogelijkheden: lokaal, met neusdruppels, neusspray en eventueel met oogdruppels, en oraal, dat wil zeggen met medicijnen die via de mond worden toegediend. Meestal begint men bij de seizoensgebonden vorm van hooikoorts met een oraal antihistaminicum. Dat is een middel dat de werking van histamine – de stof die vrijkomt uit de mestcellen na het contact met het allergeen – op de slijmvliezen en de bloedvaten verhindert (zie ook de onderdelen jeuk en huidallergieën in de sectie 'Huidaandoeningen'). Het effect is al enkele uren na het innemen merkbaar. Slikt men het middel in de verwachte hooikoortsperiode trouw elke dag, dan bestaat de kans dat er helemaal geen hooikoortsklachten ontstaan.

Er kan onderscheid worden gemaakt tussen ‘sederende’ en de ‘niet-sederende’ antihistaminica. Bij de sederende antihistaminica gaat het om al wat oudere geneesmiddelen die als bijwerking sufheid en slaperigheid (sedatie) hebben. De antihistaminica die bij hooikoorts mogen worden gebruikt, dienen altijd van het 'niet-sederende' type te zijn. Ze veroorzaken dus geen sufheid en slaperigheid en hebben ook nauwelijks andere bijwerkingen. Ze mogen echter niet tijdens de zwangerschap worden gebruikt. Veelgebruikte antihistaminica zijn: cetirizine (merkloos, Reactine®, Zyrtec®) en loratadine (merkloos, Allerfre®, Claritine®). Andere, even effectieve antihistaminica die bij hooikoorts kunnen worden gebruikt, zijn acrivastine (Semprex®), desloratadine (merkloos, Aerius®, Neoclarityn®), ebastine (merkloos, Kestine®), fexofenadine (merkloos, Telfast®), levocetirizine (merkloos, Xyzal®), mizolastine (Mizollen®) en rupatadine (merkloos, Rupafin®). Voor jonge kinderen zijn ze vaak ook verkrijgbaar in vloeibare vorm (drank of stroop).

Als de orale behandeling met een antihistaminicum om een of andere reden niet voldoet (onvoldoende effect, bijwerkingen) of niet gebruikt mag worden (zwangerschap), kan de hooikoorts lokaal worden behandeld. Het ligt voor de hand om dan antihistaminica te gaan gebruiken die via een neusdruppel of een neusspray worden toegediend, zoals azelastine (Allergodil®) of levocabastine (Livocab®). Beide preparaten hebben het voordeel dat ze snel werken (binnen 10 tot 15 minuten).

Cromoglicinezuur
Een andere optie dan antihistaminica is cromoglicinezuur (merkloos, Allergo-COMOD®, Natriumcromoglicaat Neusspray®, Prevalin®) om hooikoortsklachten te voorkomen. Cromoglicinezuur is een middel - behorende tot de zogenaamde cromonen - dat het vrijkomen van histamine uit de mestcellen remt. Een nadeel is dat het niet meteen werkt. Het duurt zeker vele dagen tot weken voordat het effect merkbaar is en het maximale effect wordt zelfs pas na enkele weken bereikt. Het kan dus alleen preventief worden gebruikt. Daar staat tegenover dat het beslist geen bijwerkingen veroorzaakt.

Nasale  corticosteroïden
Bij hardnekkige hooikoortsklachten die niet goed reageren op de genoemde middelen, kunnen nasale (dus lokale) corticosteroïden worden toegediend. Meer informatie over nasale corticosteroïden is te vinden in het onderdeel 'Corticosteroïden' in de sectie 'Hormonen & Stofwisseling'. Nasale corticosteroïden hebben vooral een gunstige invloed op het sterk gezwollen neusslijmvlies en zijn meestal effectiever dan antihistaminica of cromoglicinezuur. Ze werken pas na enkele dagen. Veelgebruikte nasale corticosteroïden zijn beclometason (merkloos), budesonide (merkloos, Rhinocort®), fluticason (merkloos, Avamys®, Flixonase®), mometason (merkloos, Nasonex®) en triamcinolon (Nasacort®). Omdat deze stoffen alleen in contact komen met het neusslijmvlies, beperken de bijwerkingen zich tot irritatie van het neusslijmvlies, eventueel niesaanvallen direct na toediening. Ook komt smaak- of reukverlies voor. De meest voorkomende bijwerking is echter een (lichte) bloedneus.

Decongestiva
Om een verstopte neus wat beter toegankelijk te maken voor een van de genoemde medicijnen, kunnen neusdruppels of neussprays worden gebruikt om het gezwollen neusslijmvlies te laten slinken. Deze middelen worden decongestiva genoemd. Daarvoor komen oxymetazoline (Vicks Sinex®), tramazoline (Bisolnasal®) of xylometazoline (merkloos, Otrivin®, Xylometazoline FNA) in aanmerking.
Decongestiva mogen in principe niet langer dan vijf dagen worden gebruikt, omdat ze op den duur een schadelijke werking op het neusslijmvlies hebben. Dat wil zeggen dat als je (veel) langer dan een week blijft sprayen, het middel zélf de oorzaak wordt van de verstopte neus. Met andere woorden je kunt dan sprayen tot je een ons weegt, maar het middel werkt niet meer en je krijgt op den duur een chronische ontsteking van het neusslijmvlies.
 

COMBINATIEPREPARATEN
Voor de behandeling van zowel de seizoensgebonden, de niet-seizoensgebonden als de vasomotorische vorm van hooikoorts zijn tegenwoordig enkele vaste combinatiepreparaten per neusspray beschikbaar. Dat houdt in dat in één spray twee verschillende werkzame stoffen zitten, die elk een eigen werking op het neusslijmvlies uitoefent. De voordelen hiervan zijn het eenvoudiger gebruik (één of twee keer per dag één spray) waardoor (wellicht) een toename van de therapietrouw. Een voor de hand liggende vaste combinatie is die van het lokaal werkzame antihistaminicum azelastine met het nasale corticosteroïd fluticason, verkrijgbaar onder de naam Dymista®. Dit preparaat is geïndiceerd bij matig tot ernstige hooikoorts als gebleken is dat een enkelvoudige therapie met een lokaal (nasaal) antihistaminicum of een nasaal corticosteroïd niet voldoende werkzaam is. Mogelijke bijwerkingen zijn bloedneuzen, smaak- en reukstoornissen en hoofdpijn. Een andere combinatie is die van het decongestivum xylometazoline met ipratropium, een stof die eveneens de productie van neusslijm ('snot') vermindert. De combinatie heet Otrivin Duo® en is nog net iets effectiever dan een enkelvoudig decongestivum. Ook dit preparaat kan neusbloedingen geven en smaak- en reukstoornissen. Bovendien wordt met klem afgeraden dit type neusspray's langer dan vijf dagen achtereen te gebruiken, omdat ze een schadelijke werking op het neusslijmvlies hebben.

Externe links:
    https://www.thuisarts.nl (Thuisarts.nl; Nederlands Huisartsen Genootschap)
    https://www.apotheek.nl (Apotheek.nl; KNMP)
    https://www.nhg.org (Nederlands Huisartsen Genootschap)
    https://www.farmacotherapeutischkompas.nl (Farmacotherapeutisch Kompas)
    https://www.ge-bu.nl (Geneesmiddelenbulletin)

Terug