|
SEKS & voortplanting ONVRUCHTBAARHEID
Veel mensen zijn zeer teleurgesteld als ze merken dat ze geen kinderen kunnen verwekken of krijgen. Velen zoeken dan ook medische hulp om hun ongewenste kinderloosheid te verhelpen. De laatste jaren zijn de behandelingsmogelijkheden enorm toegenomen: kunstmatige inseminatie, chirurgische behandeling, hormoontherapie of reageerbuisbevruchting. Bij 80 tot 85 procent van de paren die na het staken van de anticonceptie een kind willen verwekken, lukt dat binnen één jaar. Van verminderde vruchtbaarheid (subfertiliteit) is pas sprake als na één jaar regelmatige en onbeschermde geslachtsgemeenschap zwangerschap uitblijft. Als blijkt dat er geen enkele kans op zwangerschap bestaat, is er sprake van blijvende onvruchtbaarheid (infertiliteit, steriliteit) bij één of beide partners. Een huisarts ziet op zijn spreekuur gemiddeld een- tot tweemaal per jaar een persoon of paar bij wie binnen één jaar een gewenste zwangerschap uitblijft, vooral in de leeftijdsgroep van 25 tot 45 jaar. Bij ongeveer een derde ligt bij nader onderzoek de oorzaak bij de man, bij een derde alleen bij de vrouw en bij een derde bij beiden. In een klein aantal gevallen wordt geen oorzaak gevonden en is dan ook geen therapie mogelijk. Vaak gaat het niet om echte onvruchtbaarheid, maar meer om een tijdelijk
verminderde vruchtbaarheid. Men spreekt van primaire onvruchtbaarheid als
de vrouw zwanger wil worden terwijl ze nooit eerder zwanger is geweest. Van
secundaire of verworven onvruchtbaarheid is sprake als de vrouw
eerder zwanger is geweest of al kinderen ter wereld heeft gebracht. Verminderde vruchtbaarheid bij de man Er zijn veel oorzaken van verminderde vruchtbaarheid bij de man: erectiestoornissen (in het onderdeel ‘Seksualiteit’ in deze sectie 'Seks & Voortplanting'), aangeboren afwijkingen van de geslachtsorganen, doorgemaakte infecties (zoals de SOA gonorroe of chlamydia-infectie, zie eerder in deze sectie, maar ook de bof), medische ingrepen (liesbreuk, sterilisatie), intensief contact met chemische stoffen (insecticiden, zware metalen) of radioactieve straling. Afgezien van de erectiestoornissen gaat het vrijwel altijd om afwijkend sperma, dat wil zeggen een verminderd aantal zaadcellen, een verminderde beweeglijkheid van de zaadcellen of vormafwijkingen van de zaadcellen. Ook bij het gebruik van bepaalde geneesmiddelen kunnen afwijkingen in het sperma ontstaan, zoals corticosteroïden, cytostatica (middelen tegen kanker) en antipsychotica. Daarnaast zijn er geneesmiddelen die een negatieve invloed hebben op libido, erectie of ejaculatie (zie ook impotentie als bijwerking in het onderdeel 'Seksualiteit' in de sectie 'Seks & Voortplanting'). Het gebruik van anabole steroïden is populair bij verschillende sporters. Behalve dat deze middelen een (vermeend) effect hebben op de sportieve prestaties door een toename van de spiermassa, hebben ze ongewenste effecten op de vruchtbaarheid en seksuele functies. De productie van het mannelijke geslachtshormoon testosteron neemt af, het volume van de zaadballen wordt kleiner en de productie van sperma neemt sterk af. De behandeling van verminderde vruchtbaarheid bij de man is vaak moeilijk.
Slechts enkele vormen zijn enigszins te behandelen. Als geneesmiddelen de
mogelijke oorzaak zijn, moeten ze worden vervangen of moet het gebruik worden
gestaakt. Erectiestoornissen kunnen met wat kunst- en vliegwerk meestal wel
worden behandeld. Als de geslachtsorganen onvoldoende ontwikkeld zijn (hypogonadisme),
hetgeen vrij zelden voorkomt, kan een intensieve hormoonbehandeling worden
ingesteld. Naar schatting is zo’n behandeling in 50 procent van de gevallen
succesvol. Bij mannen die spijt hebben van een eerdere sterilisatie, kan een
hersteloperatie worden uitgevoerd, die in ruim de helft van de gevallen tot de
oorspronkelijke vruchtbaarheid leidt. Verminderde vruchtbaarheid bij de vrouw Ook bij de vrouw zijn er diverse oorzaken van verminderde vruchtbaarheid. Bij de aangeboren vorm van onvruchtbaarheid ontbreken de baarmoeder, de eileiders of de eierstokken, of hebben deze organen een afwijking. Deze vorm is onbehandelbaar. De verminderde vruchtbaarheid kan ook het gevolg zijn van een hormonale stoornis, waardoor de eisprong (ovulatie) onregelmatig is of zelfs geheel uitblijft. Simpelweg door het meten van de lichaamstemperatuur tijdens de gehele menstruatiecyclus – de zogenoemde ‘basale temperatuurcurve’ – kan worden vastgesteld of er een eisprong heeft plaatsgevonden en zo ja, wanneer. Vanaf het moment van de eisprong stijgt de lichaamstemperatuur namelijk met ongeveer 0,5 °C en deze verhoogde temperatuur blijft tot de eerstvolgende menstruatie gehandhaafd. Als de eisprong uitblijft, kan door bloedonderzoek worden vastgesteld welke hormonen hiervoor verantwoordelijk zijn.
De meest voorkomende oorzaak van verminderde vruchtbaarheid is mechanisch van aard. Het komt erop neer dat de beweeglijke zaadcellen uit het sperma niet bij de rijpe eicel kunnen komen doordat de eileiders geblokkeerd zijn. Dat is soms het gevolg van een doorgemaakte infectie, bijvoorbeeld een chlamydia-infectie of gonorroe (in het onderdeel 'SOA' eerder in de sectie 'Seks & Voortplanting'). Er zijn echter ook andere aandoeningen die de toegankelijkheid van de eileiders en de baarmoeder verminderen, zoals een vleesboom in de baarmoeder, een blindedarmontsteking of een andere ontsteking in de buikholte die leidt tot verklevingen, en endometriose (een goedaardige woekering van het baarmoederslijmvlies buiten de baarmoeder). Ten slotte kan bij sommige vrouwen de toegang tot de baarmoeder worden belemmerd door een slijmprop, die het gevolg is van afwijkende slijmvorming. Behandeling De verminderde vruchtbaarheid bij de vrouw kan in principe beter met geneesmiddelen of operatieve ingrepen worden behandeld dan die bij de man. Als vastgesteld is dat de eisprong niet of onregelmatig plaatsvindt, worden geneesmiddelen voorgeschreven die de hormonale huishouding van de menstruatiecyclus en de eisprong positief beïnvloeden. Meestal schrijft de gynaecoloog eerst clomifeen (merkloos, Clomid®) voor. Dit is een ‘antihormoon’ dat het effect reguleert dat het natuurlijke oestrogeen (het vrouwelijk geslachtshormoon) heeft op de vorming van de beide hersenhormonen die verantwoordelijk zijn voor de rijping van de eicel en voor de eisprong (zie ook het onderdeel anticonceptie eerder in de sectie 'Seks & Voortplanting'). Daardoor kan een eisprong worden opgewekt. Clomifeen moet dan gedurende vijf dagen als tablet worden ingenomen, te beginnen enkele dagen na het begin van de menstruatie. De behandeling wordt meestal niet meer dan zes keer herhaald. Als na de zevende clomifeen-kuur nog geen zwangerschap is ontstaan, kunnen zogenaamde ‘gonadotrope hormonen’ worden toegediend. Dit zijn hormonen die afgeleid zijn van de twee hersenhormonen die de menstruatiecyclus reguleren. Het gaat om choriongonadotrofine (merkloos, HCG, Ovitrelle®, Pregnyl®) en menopauzegonadotrofine (HMG, Menopur®, Meriofert®). In tegenstelling tot clomifeen kunnen deze stoffen alleen per injectie worden toegediend. Het is een zeer specialistische behandeling die erg belastend is voor de vrouw en behoorlijk wat bijwerkingen kan veroorzaken, zoals hevige buikpijn, eierstokbloedingen en buikwaterzucht (gezwollen buik door ophoping van vocht). Een groot nadeel is dat de kans op een zwangerschap van een meerling (twee- of drieling) meer dan tienmaal zo groot is als normaal. Als met behulp van röntgenonderzoek met contrastvloeistof (hysterosalpingografie of HSG genoemd) of tijdens een kijkoperatie (laparoscopie) is vastgesteld dat er verklevingen of andere mechanische afwijkingen van baarmoeder, eileiders of eierstokken bestaan, kunnen die soms operatief worden verholpen. Niet altijd levert dit uiteindelijk de gewenste zwangerschap op. Een andere mogelijkheid is dan ‘in-vitrofertilisatie’ (IVF), ook wel ‘reageerbuisbevruchting’ genoemd. Hierbij worden de eierstokken hormonaal gestimuleerd tot het afgeven van een of meer rijpe eicellen. Daarvoor gebruikt men vaak het hersenhormoon follitropine (Bemfola®, Gonal-F®, Oveleap®, Puregon®, Rekovelle®), dat ook alleen per injectie kan worden toegediend. De gerijpte eicellen worden vervolgens met een holle naald uit de eierstokken gezogen, waarna ze in de ‘reageerbuis’ met sperma worden samengevoegd en bevruchting optreedt. Na enige dagen wordt een van de embryo’s via de vagina teruggeplaatst in de baarmoeder. De kans op een zwangerschap is dan hooguit 20 procent. Per jaar zien in Nederland een kleine drieduizend baby’s dankzij IVF het levenslicht, op een totaal van ongeveer 200.000 baby’s. Als de baarmoeder ‘ontoegankelijk’ is door een slijmprop, komt de zogenoemde intrauteriene inseminatie (IUI) in aanmerking. Hierbij wordt op het moment van de eisprong geselecteerd sperma direct in de baarmoeder gebracht. Als endometriose de oorzaak is van de verminderde vruchtbaarheid, kan de vrouw behalve met een operatie ook met geneesmiddelen worden behandeld. Door het continue gebruik van het progestageen lynestrenol (Orgametril®) of de combinatiepil (zie ook het onderdeel anticonceptie eerder in de sectie 'Seks & Voortplanting') kan de abnormale groei van het endometriumweefsel worden onderdrukt. Tijdens deze behandeling kan natuurlijk geen zwangerschap ontstaan vanwege de anticonceptieve werking van deze middelen. Dat kan pas als de behandeling succesvol is beëindigd. Bij ernstige endometriose is – naast een operatie – IVF soms een alternatief.
Externe links: |
||||||||||||||||||||||||||
